سنگ کلیه یکی از بیماری‌های دستگاه ادراری است که بسیاری از افراد در سراسر جهان سالانه با آن مواجه می‌شوند. سنگ کلیه رسوباتی هستند که معمولا از مواد معدنی و نمک تشکیل شده‌اند و در کلیه انباشته می‌شوند.
رژیم، وزن بالا، برخی بیماری‌ها، مصرف دارو و برخی مکملات میتواند باعث انباشته شدن این مواد در کلیه شوند که بعد از مدتی به سنگ کلیه تبدیل می‌شود. این بیماری ممکن است تمام بخش دستگاه ادراری شما را تحت تاثیر دهد ( از کلیه گرفته تا مثانه شما). اغلب زمان، وقتی ادرار شما غلیظ می‌شود، ممکن است نشان دهنده اولیه ابتلا به سنگ کلیه شما باشد.
علائم سنگ کلیه در هر فرد متفاوت است. ولی در کل سنگ کلیه با درد شدید و سوزناک در پهلو و پشت همراه است. در برخی مواقع درد به زیر شکم و کشاله ران نیز سرایت میکند. یکی دیگر از علائم این بیماری کاهش جریان ادرار و سوزناک بوده، که حتی ممکن است باعث انسداد ادرار شما نیز شود.
در این مقاله تهیه شده توسط شرکت پرستار و مراقبتی آسانیسم بیشتر به علائم سنگ کلیه و راهکارهای دفع و درمان آن می‌پردازیم.
سنگ کلیه چیست؟
سنگ های کلیه رسوبات سختی هستند که اغلب به دلیل غلظت بالای نمک در ادرار ایجاد می‌شوند. این سنگ ها دلایل مختلفی دارند و در هر نقطه‌ای از دستگاه ادراری از کلیه گرفته تا مثانه دیده می‌شوند. اگرچه سنگ‌های کلیه متحرک دردناک هستند بیشتر مواقع آسیب جدی و طولانی مدتی روی بدن نخواهند گذاشت.
با استناد به موسسه ملی دیابت، بیماری‌های گوارشی و کلیوی آمریکا (NIDDK):
سنگ کلیه یک بیماری شایع و در سال‌های اخیر درحال افزایش است. حدود 11 درصد از مردان و 6 درصد از زنان در ایالات متحده حداقل یک بار در طول عمر خود سنگ کلیه میگیرند.
همه میتوانند به این بیماری دچار شوند. ولی برخی عوامل خطر ایجاد سنگ در کلیه و دیگر مکان‌های دستگاه ادراری را بالا می‌برد.
علائم سنگ کلیه چیست؟
اکثر مواقع تا زمانی که سنگ در کلیه شما حرکت نکند یا وارد حالب‌ها نشود (حالب دو لوله باریک است که کلیه را به مثانه متصل میکند)، علائمی نشان نمی‌دهد. اگر سنک کلیه شما در حالب‌ها گیر کند، ممکن است جریان ادرار را مسدود کند که باعث تورم کلیه، اسپاسم حالب و درد شدید می‌شود.
درد شدید
یکی از نشانه‌های اصلی سنگ کلیه درد شدید در ناحیه کمر، پهلو یا قسمت زیرین شکم است. این درد به صورت ناگهانی آغاز شده و به شکل موجی کم و زیاد می‌شود. در برخی موارد نیز این درد به سمت زانوها یا پائین شکم نیز میرود.
معمولا درد هر 20 تا 60 دقیقه بصورت متداول عود میکند. برخی از زنان این درد را با درد زایمان مقایسه میکنند. درد سنگ کلیه معمولا زمان ادرار شدیدتر خواهد شد و با سوزش شدید همراه است.
مکان و شدت درد ناشی از سنگ کلیه متغیر است، به عنوان مثال، زمانی که سنگ به مکان دیگری منتقل شود، درد شما شدیدتر می‌شود یا درد از بخش کمر به کشاله ران، لگن یا زانوهای شما سرایت میکند.
اختلالات خواب
اختلالات خواب به وضعیت‌ها و مشکلات مختلفی اشاره دارند که ممکن است خواب را تحت تأثیر قرار دهند. این بیماری میتواند باعث بیداری شبانه، درد شدید قبل از خواب رفتن یا بیداری به دلیل درد، نیاز به دستشویی رفتن مکرر در طول شب و خواب ناکافی شود.
اختلالات خواب میتوانند به سلامتی عمومی و کیفیت زندگی آسیب برسانند در نتیجه فرد با داشتن استرس مستعد این بیماری می‌شود.
تب و لرز
اگر سنگ کلیه باعث تحریک مجرای ادراری یا عفونت شود ممکن است تب و لرز در فرد ایجاد شود. در برخی موارد نادر میتواند فشار خون را افزایش دهد.
تغییر در رنگ ادرار
وقتی که سنگ کلیه به مجرای ادراری گیر کند ممکن است در ادرار تغییر رنگ ایجاد کند، ادرار ممکن است کدرتر، تیره‌‌تر یا حاوی خون شود. خون در ادرار با چشم قابل مشاهده بوده ولی برخی مواقع در آزمایشگاه مشخص می‌شود.
تورم و درد در ناحیه پایین شکم
برخی اوقات سنگ در مثانه گیر میکند و باعث مسدود شدن مجاری ادراری، تورم و درد در ناحیه پایین شکم می‌شود. مسدود شدن مجاری ادراری خطر عفونت و بیماری‌های جدی‌تر را بیشتر میکند.
تهوع و استفراغ
برخی از افراد ممکن است به علت درد شدید ناشی از سنگ کلیه تهوع و استفراغ داشته باشند.
علائم سنگ کلیه در زنان
علائم سنگ کلیه در زنان اغلب مواقع مشابه آقایان است. ولی زنانی که به این بیماری مبتلا شدند بیشتر در در خطر عفونت دستگاه ادراری هستند. همچنین درد در لگن برای خانم ها بیشتر است و برخی مواقع با بیماری‌های زنانه اشتباه گرفته می‌شود.
علائم سنگ کلیه در مردان
آقایان مبتلا در کنار تمام علائمی که در بالا توضیح دادیم، درد در پهلوها، بیضه‌ها و آلت تناسلی نیز تجربه میکنند. علائم دردناک سنگ کلیه در مردان بیشتر است. برخی از مردان مبتلا درد شدید در بیضه‌ها را گزارش می‌دهند که به دلیل نزدیکی سنگ به بیضه ایجاد می‌شود. همچنین پروسه دفع سنگ زمان گذشت از آلت تناسلی (به خصوص در نوک آلت تناسلی) آقایان دردناک‌تر از بانوان خواهد بود.
علت ایجاد سنگ کلیه چیست؟
دلیل خاصی برای تشکیل سنگ وجود ندارد اما عوامل زیادی خطر تشکیل این سنگ ها را افزایش می‌دهند. علت اصلی ایجاد سنگ کلیه کمبود آب در بدن است و در افرادی که کمتر از 8 تا 10 لیوان آب در روز می نوشند بیشتر دیده می شود ولی عوامل دیگری که میتواند باعث بروز آن شود عبارت اند از :
- ترکیب شیمیایی ادرار. ادرار شامل مواد معدنی مختلفی مثل کلسیم، اورات، استرونیوم، فسفات و اکسالات است اگر ترکیبات شیمیایی ادرار تغییر کند و مواد معدنی به میزان زیادی در ادرار حل نشوند سنگ‌ها شکل میگیرند.
- تغییرات در میزان مصرف مایعات. مصرف کم آب یا دیگرمایعات میتواند به تراکم ادرار و تجمع مواد معدنی کمک کند و در نتیجه سنگ‌ها تشکیل شوند و بالعکس نیز مصرف مایعات بیش از حد میتواند به تخلیه مواد معدنی از بدن منجرشود و به پیشگیری از سنگ کلیه کمک کند.
- عوامل ژنتیکی. برخی افراد به علت عوامل ژنتیکی بیشتر به سنگ کلیه دچار می‌شوند.
- تاثیر عوامل محیطی. عوامل محیطی مثل آب آلوده به مواد معدنی، آلودگی هوا، یا تغییرات اقلیمی ممکن است بر ترکیب شیمیایی ادرار تأثیر بگذارند.
- تغذیه نامناسب. مصرف بیش از اندازه مواد غذایی حاوی مواد معدنی مثل نمک، کلسیم، یا اسید اکسالیک (موجود در میوه‌هایی مانند تمشک) میتواند منجر به تشکیل سنگ در دستگاه ادراری شود.
- بیماری های مزمن. برخی بیماری‌های مزمن مثل نارسایی کلیه یا نقرس ممکن است باعث افزایش خطر بیماری شوند.
- عوارض داروها. مصرف برخی از داروها مانند داروهای دیورتیک که باعث افزایش دفع ادرارمیشوند ممکن است به تجمع مواد معدنی در ادرار و در نتیجه تشکیل سنگ کلیه منجر شود.
انواع سنگ کلیه
سنگ‌های کلیه با “نفرولیت‌ها” نیز معروف هستند و ممکن است در اندازه‌ها و شکل‌های مختلفی وجود داشته باشند. بر اساس ترکیب مواد معدنی و شیمیایی موجود در آنها، سنگ‌های کلیه به چندین نوع تقسیم می‌شوند. اصلی ترین سنگ‌های کلیه به شرح زیر هستند:
- سنگ کلسیمی (Calcium Stones): این نوع سنگ کلیه حاوی مواد معدنی مثل کلسیم، اکسالات و فسفات است. سنگ‌های کلسیمی اغلب به شکلی سفید یا زرد رنگ و بی‌سمت به نظر می‌آیند آنها از نوعهای متفاوتی مثل سنگ‌های کلسیم‌اکسالاتی و سنگ‌های کلسیم‌فسفاتی می‌باشند.
- سنگ استرونیومی (Struvite Stones): این سنگ‌ها به طور عمده از مواد معدنی مثل مگنزیم، آمونیوم و فسفات تشکیل شده و معمولاً به عنوان “سنگ‌های عفونتی” شناخته می‌شوند آنها معمولاً بزرگتر و باشکلی منحصر به فرد هستند.
- سنگ اسید اکسالیک (Uric Acid Stones): این سنگ‌ها حاوی اسید اکسالیک می‌باشند و معمولاً در افرادی که مشکل در فرآوری اسید اکسالیک دارند یا مصرف بیش از حد مواد معدنی مثل پروتئین گیاهی دارند شکل میگیرند.
- سنگ سیستینی (Cystine Stones): این سنگ‌ها نادرتر هستند و به علت اختلال در فرآیند تخلیه سیستین (یک نوع اسید آمینه) که یک اختلال ژنتیکی ارثی است در ادرار ایجاد می‌شوند آنها ممکن است به شکل سفید یا زرد باشند و از کودکی شروع به تشکیل شدن میگیرند.
- سنگ‌های مرتبط با داروها یا ترکیبات خاص: در برخی موارد مصرف داروهای خاص یا ترکیبات شیمیایی ممکن است به تشکیل سنگ‌های کلیه منجر شود این نوع سنگ‌ها ممکن است متفاوت در ترکیب و شکل باشند.
تشخیص سنگ کلیه
در صورتی که شما یا کسی دیگر علائم مشابه سنگ کلیه داشته باشید بهترین کار این است که به یک پزشک مراجعه کرده و تشخیص دقیق و درمان مناسب را دریافت کنید. روش‌های مختلفی برای تشخیص سنگ کلیه وجود دارد:
- آزمایش ادرار. متداول‌ترین آزمایش برای سنگ کلیه، آزمایش ادرار است. آزمایش جمع‌آوری 24 ساعته ادرار مشخص میکند چه مواد معدنی سنگ‌ساز در بدن بیشتر از حد نرمال است و چه راه درمانی برای بیمار مناسب‌تر است.
- سونوگرافی. با سونوگرافی کلیه، مثانه و مجاری ادرار در وجود یا عدم وجود سنگ تأیید می‌شود و در صورت وجود سنگ کلیه پزشک درمان را آغاز می کند.
- CT اسکن. تشخیص دقیق نوع سنگ کلیه به کمک تست‌های تصویری مانند CT اسکن یا اسونوگرافی انجام می‌شود.
- تست خون. تست خون میزان زیاد کلسیم یا اسید اوریک در خون را نشان میدهد تا پزشک بتواند احتمال تشکیل شدن سنگ در کلیه شما را بررسی کند.
- آزمایش سنگ دفع شده. اگر قبلا به بیماری مبتلا شده بودید و آن را دفع کردید. آزمایشگاه سنگ را بررسی میکند تا خطر ایجاد دوباره سنگ کلیه مشخص شود.
روش های درمان سنگ کلیه چیست؟
درمان سنگ کلیه معمولاً به عواملی نظیر اندازه و نوع سنگ، موقعیت آن در سیستم ادراری، عوارض و نیازهای فردی بستگی دارد. درمان ممکن است شامل گزینه‌های زیر باشد:
مصرف آب و مایعات بیشتر
برای رقیق کردن ادرار و کمک به عبور آسان تر سنگ‌ها مصرف آب و سایر مایعات مسئله مهمی است و پزشکان توصیه میکنند روزانه حداقل 8-10 لیوان آب مصرف شود.
تکنیک‌های غیرجراحی
در مواردی که سنگ‌ها به صورت خودی خروج نمی‌کنند و عوارض جدی ایجاد نمی‌کنند تکنیک‌های غیرجراحی مثل لیتوتریپسی (شکستن سنگ با امواج صوتی) یا تشکیل توسیعات ادراری (به منظور عبور سنگ) ممکن است استفاده شود.
جراحی
در مواردی که سنگ بزرگ است و در مکانی قرار دارد که به عبور آسان از مجرای ادراری مانع می‌شود یا باعث عوارض جدی شده است، ممکن است فرد تحت جراحی قرار بگیرد. جراحی معمولاً با استفاده از لاپاروسکوپی یا آمبولیشن با لیزر انجام می‌شود.
بعد از جراحی شما چند روز در بیمارستان بستری خواهید شد. در صورتی که در بیمارستان تنها هستید یا عزیز شما نیازمند مراقبت ویژه در بیمارستان است میتوانید از خدمات همراه بیمار در بیمارستان استفاده کنید.
پیگیری و پیشگیری
بعد از درمان موفقیت آمیز سنگ کلیه پیگیری امری مهم است. پزشک ممکن است توصیه‌هایی از جمله تغذیه مناسب و تغییر در رژیم آب و مایعات برای پیشگیری از تشکیل سنگ‌های جدید ارائه دهند.
به هر حال در صورت تجربه علائم مشکوک به سنگ کلیه یا عوارض جدی بهترین اقدام این است که فوراً به پزشک خود مراجعه کنید تا تشخیص دقیقی دریافت کنید و درمان مناسبی را آغاز کنید.
درمان سنگ کلیه در منزل
راه حل های مختلفی برای درمان این بیماری وجود دارد که در زیر به آنها اشاره می شود:
- روزی 12 لیوان آب بنوشید.
- برای پیشگیری و از بین بردن سنگ کلیه لیموی تازه را در طول روز مصرف کنید.
- نوشیدن آب ریحان نیز میتواند در تسکین درد و شکستن سنگ کلیه بسیار موثر است.
- مصرف سرکه سیب می تواند در از بین بردن بسیاری از سنگ های صفراوی موثر باشد.
- به جای غذاهای سنگین، میتوانید آبگوشت لوبیا یا خوراک لوبیا برای خود درست کنید.
- آب کرفس در دفع سموم برای جلوگیری از ایجاد سنگ کلیه و دفع سنگ بسیار کاربردی است.
- مصرف آب انار از دیرباز برای بهبود عملکرد کلیه ها استفاده می شود که این مایع می تواند سموم و سنگ کلیه را دفع کند.
- جوشانده ریشه قاصدک برای کلیه‌ها بسیار مقوی و در حجم ادرار و هضم موثر است.
- مصرف جوانه گندم نیز می تواند بر روی افزایش حجم ادرار و دفع سنگ کلیه تاثیر مثبت بگذارد.
- عصاره دم اسب به طور موثر جریان ادرار را افزایش می دهد سنگ کلیه را از بین می برد و همچنین تورم و التهاب را کم می کند.
پیشگیری از ایجاد سنگ کلیه
یکی از نوشیدنی مفید برای سنگ کلیه آب است نوشیدن آب زیاد یکی از بهترین اقدامات پیشگیرانه است که می توانید انجام دهید هر چه آب بیشتری بنوشید ادرار بیشتری دفع می کنید و این دفع کمک بزرگی به کلیه ها می کند.
برای کمک به حرکات روده نیز می توانید آب موز، آب لیمو و آب میوه را با آب جایگزین کنید. مصرف غذاهای غنی از اگزالات و کاهش دریافت نمک و پروتئین حیوانی نیز خطر ابتلا به این بیماری را کاهش می دهد.
یکی از راه های درمان خانگی سنگ کلیه، مصرف کمتر نمک است رژیم غذایی پر نمک جذب کلسیم را مهار میکند و کلسیم را در ادرار افزایش میدهد که میتواند منجر به سنگ شود با کاهش میزان نمک در رژیم غذایی، سطح کلسیم در ادرار را نیز پایین نگه میدارید و خطر ابتلا به آن را کاهش میدهید.
مکمل هایی که حاوی ویتامین C هستند مخصوصا در آقایان خطر ابتلا به سنگ را افزایش می دهند اما ویتامین C موجود در غذا اینگونه عمل نمیکند.
عوارض ایجاد سنگ کلیه
خطر ابتلا به سنگ کلیه برای مردان 1 در 10 و برای زنان 1 در 35 است سنگ کلیه می تواند جریان ادرار را مسدود کند که می تواند منجر به آسیب کلیه و گاهی اوقات بیماری کلیوی شود، سنگ‌ها احتمال عفونت‌های مجاری ادراری و کلیه را افزایش می‌دهند که میتوانند باعث انتشار میکروب‌ها در جریان خون شوند.
وقتی که سنگ کلیه به مجرای ادراری آسیب می زند یا عفونت ایجاد می کند علائم عفونت ادراری شامل تب، درد و سوزش همراه با ادرار زرد و بوی بد ادرار ممکن است ظاهر شود.
سنگ کلیه ممکن است عوارض و مشکلات مختلفی در بدن ایجاد کند عوارض و مشکلات ناشی از سنگ کلیه معمولاً به اندازه و موقعیت سنگ، اندازه آن، و تاثیر آن بر روی سیستم ادراری و دیگر اعضا بستگی دارد.
در موارد خاص سنگ کلیه ممکن است به مشکلات جدی‌تری مانند توقف کامل عبور ادرار، آسیب به کلیه‌ها یا عفونت‌های شدید منجر شود بنابراین در صورت تجربه علائم مشکوک به سنگ کلیه یا عوارض آن بهترین اقدام این است که سریع به پزشک مراجعه کرده و تشخیص دقیق و درمان مناسب را دریافت کنید.
سخن آخر
سنگ کلیه یک مشکل شایع در سیستم ادراری انسان است که سنگ‌ها از تجمع مواد معدنی در کلیه‌ها یا مجرای ادراری بدن ایجاد می‌شوند از آنجایی که سنگ کلیه میتواند به عوارض جدی منجر شود بهتر است به صورت مشترک با پزشک تصمیمات لازم را بگیرید.
من چند وقته دچار ادرار خونی شدم سونوگرافی هم رفتم ولی سنگ نداشتم اما الان باز هم دارم میتونه علتش چی باشه؟
سلام دوست عزیز ممکن است شما مشکلاتی در مثانه یا زخم دهانه رحم داشته باشید میتوانید برای تشخیص دقیق آن به پزشک زنان مراجعه کنید.