خیلی از گرایش های روانشناسی تمرکز اصلی خود را بر روی بررسی تغییرات رفتاری و شناختی انسان در دوران پیری می گذارند. با این حال، روانشناسی بالینی آموزش های محدودی را در مورد چالش های پیش روی افراد مسن تر ارائه می‌دهد. این نشان دهنده اهمیت توسعه صنعتی است که بر چالش های روز تمرکز می کند.
سالمندی فرآیندی تدریجی است که ویژگی های جسمی، روانی، اجتماعی و فیزیولوژیکی خاصی به دنبال خود دارد.
باورهای غلط باعث می‌شود که پیری دورانی دشوار و بی ارزش به نظر برسد. تصور مردم از پیری، به ویژه پیری جسمی، ناخوشایند است و آن را به تدریج در حال زوال می‌بینند. درست است که ضعف جسمانی یک خطر مهم تلقی می‌شود، اما نباید از این نکته غافل شد که با برنامه های پیشگیری و اقدامات درمانی می‌توان روند ضعف جسمانی را کنترل و تغییر داد.
با افزایش سن، قدرت بدنی، شنوایی، بینایی و توانایی های ذهنی کاهش می‌یابد اما این کاهش ها همیشه شدید نیستند و به ندرت در فعالیت های روزانه ما اختلال ایجاد می‌کنند افراد قوی می‌توانند به راحتی این دوران را بپذیرند و با آنها سازگار شوند.
بزرگترین نظریه پرداز مرحله زندگی، اریک اریکسون، معتقد است که ترتیب ظاهر شدن مراحل زندگی از آغاز تا پایان در بین افراد متفاوت است اما برای همه یکسان طی می‌شود بنابراین با پذیرش و دانستن این مرحله می‌توانید آن را به خوبی پشت سر بگذارید.
روانشناسی پیری چیست؟
روانشناسی سالمندی با بررسی فرایند پیری و تأثیراتی که روی ذهن و جسم و حتی در برخی از موارد روابط اجتماعی فرد در این دوران می گذارد به نتایج مهمی می رسند. قبل از دهه 1970 توجه چندانی به این شاخه از روانشناسی نمی‌شد، اما با افزایش سن بیشتر افراد جامعه، روانشناسان متوجه شدند که بیماری آلزایمر، زوال عقل و افسردگی باید در سالمندان بررسی شود.
این رشته از روانپزشکی عمدتاً افراد بالای 60 سال را درمان می‌کند. بیماری آلزایمر، زوال عقل، بیماری پارکینسون، گلوکوم، آرتریت و دیابت برخی از شایع ترین بیماری های افراد مسن هستند و بسیاری از این بیماری ها ریشه های بیولوژیکی و روانی دارند. اینجاست که روانشناسی پیری به کار می‌آید.
شاید در مورد روانشناسی کودک و نوجوان زیاد شنیده باشید. اما کلمه روانشناسی سالمندی برای شما تازگی دارد و شاید فکر کنید تا به حال اسم آن را نشنیده اید. روانشناسان با داشتن مهارت های مختلف قادرند به کمک گروه های خاص مانند سالمندان، کودکان و غیره بیایند.
روانشناسی سالمندی حرفه ای تخصص است که از دانش و تکنیک های روانشناختی برای درک و کمک به سالمندان و خانواده هایشان استفاده می‌کند تا بتوانند بر چالش های این دوران غلبه کنند.
نقش اساسی روانشناسی سالمندی
روانشناسی سالمندان نقش مهمی در سلامت افراد مسن ایفا می‌کند. این رشته به سالمندان کمک می‌کند تا از بیماری هایی که از نظر روحی و جسمی آنها را تحت تأثیر قرار می‌دهد بهبود یابند. به عنوان مثال، در بیماری آلزایمر، تخریب و مرگ سلول های عصبی منجر به مشکلات شناختی و عاطفی مانند از دست دادن حافظه، تغییرات و مشکلات شخصیتی و دشواری در انجام فعالیت های روزانه می‌شود.
در نتیجه بسیاری از افراد مبتلا به آلزایمر بین دو دوران گیر می‌افتند، یکی از نظر فیزیکی در زمان حال و دیگری در گذشته و خاطرات خود زندگی می‌کند. این بدان معنی است که سالمندان کاملاً از اینکه چه کسی هستند، کجا زندگی می‌کنند و آنچه در اطراف آنها اتفاق می‌افتد آگاه نیستند.
روانشناسان سالمندی علاوه بر بررسی جنبه های بیولوژیکی بیماری به مطالعه پیامدهای روانی آن هم می پردازد. یکی از مهم‌ترین نقش‌های روانشناسی سالمندی، ترکیب روش‌های درمانی مورد استفاده در مشاوره بالینی در درمان بیماری آلزایمر است. این درمان ها شامل روان درمانی، رفتار درمانی هیجانی منطقی (REBT) ، درمان شناختی رفتاری (CBT) و تکنیک های آرام سازی (RT) است.
روانشناسان سالمندی در چه زمینه هایی می‌توانند به شما کمک کنند؟
با افزایش سن افراد در جهان، نیاز به توجه بیشتر و رفع مشکلات سلامت روانی سالمندان به طور چشمگیری احساس می‌شود. روانشناسی سالمندان به بررسی مسائلی می‌پردازد که سالمندان با آن دست و پنجه نرم می‌کنند.
به وجود آمدن رشته روانشناسی و استقبالی که هر روزه در مورد آن می شود باعث شده تا سالمندان به طور مستقیم بتوانند برای بیماری های خاص خود از این افراد بیشترین کمک را بگیرند. روانشناسان سالمندان بیشترین تمرکز خود را بر روی پیشگیری، ارزیابی، تشخیص و درمان اختلالات روانی و عاطفی در سالمندان می گذارند.
این افراد به سالخوردگان کمک می کنند تا با افسردگی، اضطراب مرگ، مشکلات حافظه و نگرانی های سلامتی مقابله کنند و در زمان بیماری در کمترین زمان بهبودی خود را به دست آورند. گاهی اوقات مشکلات عاطفی و روانی در افراد مسن که با درد مزمن، بیماری قلبی، سکته مغزی و دیابت دست و پنجه نرم می‌کنند، ایجاد می‌شود. روانشناسان سالمندان خدمات روانشناسی مناسبی را به این افراد ارائه می‌دهند.
چرا روانشناسی پیری مهم است؟
بهتر است در مورد اهمیت روانشناسی پیری بیشتر بدانیم. زیرا شما یا کسی که دوستش دارید ممکن است به آن نیاز داشته باشید. ژروپسایکولوژی را می توان یک تخصص روانشناسی به شمار آورد که تمرکز اصلی آن به درک، درمان و بهبود سلامت روان سالمندان ختم می شود.
وجود افسردگی، اختلالات سلامت روان، اضطراب و بیماری های مزمن مرتبط با این دوران حاکی از این است که سالمندان به مراقبت های روانی زیادی احتیاج دارند. روانشناسان، سالمندان را تشویق می‌کند تا با انواع اختلالات، چالش ها و نگرانی های مرتبط با این دوران مانند بازنشستگی به خوبی کنار بیایند.
سالمندان، خانواده ها و مراقبان آنها می‌توانند از خدمات روان درمانی و مشاوره از روانشناسان سالمندان برای مدیریت بهتر زندگی خود در این دوران بهره‌مند شوند.
با پیشرفت های پزشکی و فناوری، طول عمر انسان افزایش یافته است. بنابراین نیاز به مطالعات سالمندی نیز بیشتر از قبل احساس می‌شود. با وجود اینکه به روانشناسی سالمندی بیشتر از قبل در کشور نیاز داریم اما در تعداد این افراد بسیار اندک است. با توجه به افزایش تعداد سالمندان، این تعداد باید در سال های آینده افزایش یابد.
• اضطراب و افسردگی در سالمندان
تغییرات شناختی منفی در سالمندان به خاطر بازنشستگی، مشکلات مالی، مشکلات در رفت و آمد، مشکلات مسکن و از همه مهمتر کاهش سلامت جسمانی فرد رخ می‌دهد. اما اصلی ترین اختلال روانی در سالمندان افسردگی است.
افسردگی می‌تواند منجر به از دست دادن علاقه به انجام سرگرمی ها یا فعالیت های عادی، گوشه گیری و حتی خودکشی در موارد شدید شود. بر اساس تحقیقات مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری های ایالات متحده، تقریباً 80 درصد از افراد با مداخله به موقع قابل درمان هستند.
رشته روانپزشکی سالمندان با استفاده از روش های روان درمانی که شامل رفتار درمانی شناختی، روان درمانی پویا و روان درمانی بین فردی می شود و می تواند افسردگی را در سالمندان درمان کند.
اضطراب در افراد مسن که علائم افسردگی را نیز تجربه می‌کنند، رایج است. طبق گزارش انجمن روانشناسی آمریکا (APA)، حدود 11 درصد از سالمندان در ایالات متحده از اختلالات اضطرابی رنج می‌برند. اعضای خانواده اغلب علائم مربوط به اضطراب را در سالمندان نادیده می‌گیرند. زیرا این علائم معمولاً با بیماری های جسمی دوران پیری مطابقت دارد.
مطالب بیشتر : درمان و پیشگیری از افسردگی در سالمندان
• بیماری های مزمن
روانشناسان اغلب با افراد مسن که از بیماری های مزمن رنج می‌برند کار می‌کنند. طبق گزارش APA، حدود 85 درصد از سالمندان در ایالات متحده حداقل یک بیماری مزمن مانند آرتریت، فشار خون بالا، بیماری قلبی، دیابت، کاهش شنوایی، آب مروارید یا سکته را تجربه می‌کنند.
هنگامی که در افراد مسن بیماری مزمن تشخیص داده می‌شود، پزشک درمان را زیر نظر روانپزشک توصیه می‌کند تا به فرد کمک کند تا زندگی خود را در کنار این بیماری با سازگار ادامه دهد. در این صورت می توان گفت که راه درمان بیماری های سالمندان با راهنمایی پزشکان و روانشناسان یکی از اهداف پزشکی است.
سالمندان در زمان بروز بیماری با واقعیت تلخ زندگی، ناتوانی و درد مزمن، افسردگی را تجربه می‌کنند. افسردگی در بیشتر موارد باعث اختلال در درمان پزشکی می‌شود. روانپزشکان در این دوران سعی می‌کنند با راهنمایی های موثر به سالمندان در حل مشکلات محیطی و اجتماعی، بیماری های مزمن و… کمک کنند تا بتوانند با شرایط خود سازگار شوند و مراقبت از آنها را زیر نظر بگیرند.
• زوال عقل
سالمندانی که از بیماری آلزایمر یا زوال عقل رنج می‌برند معمولاً علائم اضطراب و افسردگی را بیشتر در خود نشان می‌دهند. طبق تحقیقاتی که انجمن آلزایمر در آمریکا انجام داد مشخص گردید که حدود 40 درصد ازسالمندانی که به آلزایمر مبتلا هستند از افسردگی شدید هم رنج می‌برند. بیماران آلزایمری کمتر می‌توانند صحبت کنند. به همین دلیل، روانشناسان با چالش های خاصی روبرو هستند.
طبق گفته مؤسسه سلامت روان آمریکا، برای تشخیص افسردگی در بیماران آلزایمر، باید دو یا چند مورد از علائم زیر را در یک دوره دو هفته ای نشان دهند:
• ایزوله سازی اجتماعی
• اختلال در اشتها
• اختلالات خواب
• حرکت آهسته و حرکت احساسی!
• خلق و خو و تحریک پذیری
• خستگی
• احساس بی ارزشی
• فکر کردن به مرگ به صورت مکرر
تفاوت میان روانشناس سالمندی با روانپزشک سالمندی
اگرچه روانشناسان و روانپزشکان سالمندان منحصراً با سالمندان سروکار دارند، اما تفاوت های قابل توجهی بین این دو حرفه وجود دارد. تفاوت اصلی این دو حرفه در فرایند آموزش است. برای این حرفه روانپزشک سالمندی باید دارای مدرک دکترا باشند. در حالی که روانشناسان سالمندی دارای مدرک پزشکی عمومی هستند و تخصص خود را در زمینه روانشناسی به دست آورده اند همچنین روانشناسان سالمندان ممکن است آموزش های تخصصی را به عنوان بخشی از آموزش فارغ التحصیلی خود دریافت کنند.
شیوه های روانپزشکان و روانشناسان سالمندان نیز بسیار متفاوت است. بسیاری از روانشناسان درگیر مطالعه مشکلات مرتبط با افزایش سن مانند بیماری آلزایمر هستند؛ بنابراین بسیاری از روانشناسان سالمندی در این زمینه مطالعه و پژوهش می‌کنند. بسیاری دیگر از روانشناسان سالمندان برای ارائه خدمات مشاوره ای به بیماران در کلینیک یا سایر خدمات کار می‌کنند.
از سوی دیگر روانپزشکان بیشتر بر دیدگاه پزشکی سلامت روان تمرکز دارند. آنها به جای انجام تحقیقات بیشتر در تشخیص مشکلات سلامت روان و درمان مشکلات از طریق روش‌های مختلف از جمله درمان و تجویز دارو، تخصص دارند بر خلاف روانشناسان سالمندان، روانپزشکان سالمندان دارو تجویز می‌کنند.
مشکلات روانشناختی افراد مسن
با افزایش سن، مشاهده تغییرات جسمی و روحی غیر معمول نیست. اما مشکلاتی مانند آلزایمر و فراموشی، اضطراب مداوم یا سایر مشکلات روانی در سنین بالا طبیعی نیستند و می‌توانند نشانه یک اختلال روانی جدی تری باشند. در صورت ابتلا باید تحت نظر روانشناس سالمندان باشند. در اینجا شایع ترین عوامل خطر وجود دارد:
تغییرات قابل توجهی در اشتها
کاهش انرژی
تغییر در خلق و خو
دشواری در پذیرش احساسات منفی و مثبت
بی خوابی یا خواب زیاد
ناامیدی، غم و اندوه
افکار خودکشی
مصرف الکل یا مواد مخدر
احساس بی قراری
مشکل در تمرکز
افزایش احساس ترس یا دلهره
از دست دادن حافظه کوتاه مدت
عصبانیت، تحریک پذیری و پرخاشگری
تمایلات وسواسی عملی
رفتار غیرعادی با دیگران
مشکلات مداوم گوارشی
مشکلات در نظافت و نگهداری خانه
مشکل در مدیریت امور مالی
اگر سالمند شما یکی از این علائم را داشت بهتر است در اسرع وقت به روانشناس سالمندان مراجعه کرده و برای تشخیص و درمان مشکلات روانی او کمک بگیرید.
روانشناسی سالمندی برای چه کسانی مفید است؟
هر سالمندی می‌تواند از خدمات روان درمانی سالمندان استفاده کند. به عنوان یک سالمند، شما یا شخصی که می‌شناسید ممکن است به این خدمات نیاز داشته باشید. برای تشخیص این موضوع، به نشانه های ذهن و بدن خود توجه کنید. با بیماری های مزمن، زوال عقل و آلزایمر، افسردگی و اضطراب در دوران پیری آشنا شوید.
خطر ابتلا به بیماری روانی در هر مرحله از زندگی فرد وجود دارد. سالمندان ممکن است استرس بیشتری نسبت به بقیه افراد جامعه تجربه کنند. به عنوان مثال، کاهش تحرک، دردهای مزمن، ناتوانی یا سایر مشکلات ناشی از بیماری های دیگر مانند مرگ عزیزان و کاهش درآمد به دلیل بازنشستگی، همگی از دلایل استرس در سالمندان هستند.
سلامت روان در دوران سالمندی بسیار مهم است، زیرا سلامت روانی سالمندان بر سلامت جسمانی تأثیر زیادی دارد. برای مثال، افراد مسن‌تر مبتلا به بیماری‌های قلبی عروقی بیشتر از افراد مسن سالم دچار افسردگی می‌شوند. علاوه بر این، افسردگی در سالمندان در صورت عدم درمان می‌تواند منجر به بیماری های دیگری شود.
سخن آخر
روانشناسی سالمندان شاخه ای مهم است که به مطالعه سلامت روانی و بررسی روند پیری می‌پردازد. با توجه به افزایش تعداد سالمندان در ایران، اهمیت این صنعت بیش از پیش آشکار می‌شود. برای افراد مسن جامعه و بستگان آنها می‌توانند از خدمات روانشناسی سالمندی بهره‌مند شوند و دولت نیز باید در برنامه های خود تربیت افراد متخصص در زمینه روانشناسی سالمندی را در نظر بگیرد.
درک اختلالات روانی در افراد مسن هر روز اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. حل مشکلات روانی سالمندان، شناخت نیازهای روانی سالمندان و اقدام برای رفع آنها را تشویق می‌کند. بیماری های روانی در سالمندان در نهایت بر بدن آنها تأثیر می گذارد بنابراین شناخت روانشناسی سالمندان می‌تواند منجر به مداخلات موثر در سلامت روان سالمندان برای جلوگیری از بروز بیماری های جسمی شود.
