دمانس چیست؟

دمانس یا زوال عقلی (Dementia) یک بیماری عملکرد شناختی – تفکری است که باعث مشکلاتی مانند اختلال در یادآوری، تفکر و استدلال شما می‌شود. بیماری دمانس انواع مختلفی دارد که شایع‌ترین آن آلزایمر است.

این بیماری مزمن است و درمان قطعی ندارد. با گذشت زمان این بیماری پیشرفت کرده و علائم آن روی کارهای روزمره بیمار تاثیر می‌گذارند. از زمان شروع، این بیماری روی عملکرد فرد تاثیر می‌گذارد. البته دمانس خفیف علائم کمرنگ‌تری دارد و در بیشتر مواقع تشخیص داده نمی‌شود. زمانی که بیماری شدید شود، فرد برای فعالیت‌های مهم روزمره مانند تغذیه، راه رفتن و انجام امور منزل به دیگران وابسته می‌شود و خلق و خوی او نیز تغییر می‌کند. 

برای پاسخ به تمام سوالات خود در مورد این بیماری مخرب مقاله تهیه شده توسط شرکت پرستاری آسانیسم را مطالعه کنید.

علائم بیماری دمانس

علائم و نشانه‌های بیماری زوال عقل زمانی که سلول‌های عصبی در مغز از کار می‌افتند شروع می‌شود. در اوایل بیماری دمانس سلول‌های عصبی مغز ارتباط خود را با سایر سلول‌های مغز از دست می‌دهند و می‌میرند.

با اینکه که همه افراد با افزایش سن برخی از سلول‌های عصبی خود را از دست می‌دهند مبتلایان به دمانس بیشتر و سریع‌تر این فرسایش عقلی را تجربه می‌کنند. علائم بیماری دمانس طیف گسترده‌ای دارد که به علت آن بستگی دارد. شایع‌ترین علائم شامل موارد زیر است:

تغییرات در رفتار و عملکرد فرد

• از دست دادن حافظه، به طوری که دیگران نیز متوجه می‌شوند.
• مشکل در صحبت کردن و به یاد آوری کلمات.
• اختلال در توانایی‌های بصری و گیج شدن در حین رانندگی.
• سردرگمی و گم شدن در محله‌ای که باید برای فرد آشنا باشد.
• ناتوانی در انجام کارهای پیچیده یا مشکل در برنامه ریزی و سازماندهی کارها.
• کاهش هماهنگی بین دست و پا یا از دست دادن کنترل در راه رفتن.
• تغییر در شخصیت فرد.
• اهمیت ندادن به احساسات دیگران.

تغییرات روانی

• پارانویا و مشکوک بودن به همه چیز و اطرافیان.
• اضطراب و افسردگی.
• رفتار نامناسب مانند رفتار جنسی در اجتماع یا پرخاشگری جنسی به دیگران.
• عصبانیت، تصمیمات عجولانه گرفتن و پرخاشگری فیزیکی که شایع‌ترین آن اختلال کنترل تکانه است.
• توهم، هذیان گفتن و دیدن یا شنیدن چیزی که وجود ندارد.

تاثیر دمانس روی حرکت

برخی از انواع نادر زوال عقلی ممکن است در حرکت و راه رفتن بیمار اختلال ایجاد کند. این بیماری‌ها بیشتر در افرادی که پارکینسون دارند یا ALS دارند خودش را نشان می‌دهد.

• لرزش دست و پا.
• کاهش انعطاف پذیری اعضای بدن.
• اسپاسم عضلانی.
• کاهش در هماهنگی دست و پا.
• مشکل در قورت دادن.
• خندیدن یا گریه کردن ناگهانی.
• افتادن زمان پیاده روی و راه رفتن.

عواملی و عللی که باعث دمانس می‌شوند

دمانس نتیجه‌ی از کار افتادن سلول‌های عصبی در مغز است. با این حال هنوز دلیل اصلی ابتلا به این بیماری مشخص نشده است. محققان و پزشکان توانستند تغییرات در مغز را به برخی از انواع زوال عقل ارتباط دهند ولی در حال حاضر دلیل این که چرا این تغییرات در برخی افراد ایجاد می‌شود هنوز کاملا مشخص نشده و به آزمایشات بیشتری نیاز دارد.

این بیماری اغلب بر اساس ویژگی‌ها مشترک گروه بندی می‌شوند. هر گروه ممکن است به دلایل مختلفی مانند رسوب کردن پروتئین در مغز، ضربه مغزی، واکنش ترکیب برخی داروها یا دریافت نکردن ویتامین و مواد معدنی خاصی ایجاد شوند. برای دانستن علت بیماری دمانس باید با انواع آن بیشتر آشنا شویم.

انواع مختلف بیماری زوال عقل

اختلالات و عوامل عصبی مختلفی هستند که می‌توانند باعث از بین رفتن نورون‌ها و عملکرد عقل شوند. این اختلالات پیشرونده هستند و نورون‌های از دست رفته غیر قابل بازگشتند. تا امروز هیچ درمانی نتوانسته این سلول‌ها را بازگرداند و دمانس را درمان کند.

دمانس پیشرونده

برخی از انواع بیماری های دمانس با گذشت زمان شدیدتر و مخرب‌تر می‌شوند که به آن‌ها دمانس پیشرونده نیز می‌گویند. انواع زوال عقلی که بدتر می‌شوند و قابل برگشت نیستند عبارتند از:

• آلزایمر: احتمالا همه با آلزایمر آشنا هستیم. این بیماری یکی از شایع‌ترین و خطرناک‌ترین انواع دمانس یا زوال عقلی است. آلزایمر در سالمند بیشتر رخ می‌دهد و باعث تغییراتی در عملکرد مغز، تجمع پروتئین در مغز و آسیب عصب‌های مغز می‌شود.
• دمانس اف تی دی: دمانس فرونتوتمپورال یا اف تی دی گروهی از بیماری‌های مختلف عصبی است که باعث تخریب سلول‌های عصبی و ارتباط عصب‌های جلوی مغز می‌شود. مراحل بیماری دمانس فرونتوتمپورال با گذشت زمان از حالت خفیف به شدید می‌رود که باعث تغییر در رفتار، صحبت کردن، تصمیم‌گیری، شخصیت، تفکر و راه رفتن فرد بیمار می‌شود.
•  دمانس عروقی: دمانس عروقی به دلیل مسدود شدن جریان خون در مغز و نرسیدن اکسیژن کافی در مغز رخ می‌دهد. این بیماری معمولا بعد از سکته مغزی رخ می‌دهد و هر وقت سکته مغزی باعث تغییر در تفکر، تصمیم‌گیری و یادآوری فرد شود، فرد به دمانس عروقی مبتلا شده است. فشار خون بالا، سیگار کشیدن، کلسترول خون بالا می‌تواند باعث دمانس عروقی شود.
• دمانس جسم لویی یا زوال عقل با اجسام لویی: این یکی از انواع زوال عقل به دلیل رسوب غیر طبیعی پروتئین آلفا سینوکلئین است که به نام اجسام لویی نیز معروف هستند. این رسوبات روی مواد شیمیایی مغز تاثیر می‌گذارند و باعث تخریب سلول‌های مغزی می‌شوند. علائم دمانس جسم لویی شبیه دیگر بیماری های دمانس است. برخی از دمانس اجسام لویی به درمان در طول زمانی جواب می‌دهند ولی این درمان‌ها بطور قطعی دمانس جسم لویی را درمان نمی‌کنند و بیماری بعد از مدتی دوباره باز می‌گردد. تحقیقات و آزمایشات برای درمان و شناخت بیشتر دمانس جسم لویی در حال انجام است.
• دمانس ترکیبی: شما ممکن است به یک یا چند نوع مختلف زوال عقلی دچار شوید. کالبد شکافی افراد بالای 80 سال نشان داده که برخی از آن‌ها به صورت ترکیبی هم به آلزایمر، دمانس عروقی یا جسم لویی مبتلا شده بودند. مطالعات و تحقیقات بیشتری برای دلیل ترکیب شدن این بیماری‌ها و نحوه درمان‌شان نیاز است.

بیماری‌ها و اختلالاتی که می‌توانند باعث زوال عقل شوند

برخی از انواع دمانس به علت بیماری‌ها یا اختلالی هستند که باعث تخریب عقل فرد می‌شوند. این مدل دمانس عبارتند از:

• بیماری هانتینگتون یا دمانس بیماری هانتینگتون: بیماری هانتینگتون در اثر تغییر ژن‌های فرد ایجاد می‌شود. این بیماری می‌تواند سلول‌های عصبی خاص در مغز و نخاع را تخریب کنند که برخی به آن دمانس بیماری هانتینگتون نیز می‌گویند. این بیماری تمام علائم زوال عقلی را دارد و معمولا در افرادی که این اختلال را از خانواده خود به ارث بردند مشاهده می‌شود. شروع دمانس بیماری هانتینگتون در بیشتر مواقع در حدود 30 تا 40 سالگی ظاهر می‌شود.
• ضربه مغزی: وقتی به مغز ضربات مکرر وارد می‌شود دمانس ضربه مغزی رخ می‌دهد. این بیشتر در افرادی که ورزش‌های رزمی مانند بوکس انجام می‌دهند یا سربازان بعد از جنگ دیده می‌شود. علائم این نوع از زوال عقلی به شدت آسیب و مکان آن بستگی دارد. علائم آن شامل افسردگی، خشم ناگهانی، فراموشی، لرزش و سفتی بدن است. علائم ممکن است سال‌ها بعد از ضربه خودشان را نشان دهند.
• بیماری کروتزفلد-جاکوب (CJD): بیماری کروتزفلد-جاکوب یکی از بیماری‌های زیر مجموعه‌های بیماری پریون است و دلیل رسوب پروتئین‌های پریون ایجاد می‌شود. این بیماری به صورت ارثی از والدین به فرزند انتقال پیدا کند. در برخی شرایط نادر دستگاه‌های آلوده پزشکی نیز می‌توانند باعث مبتلا شدن به بیماری شوند. علائم دمانس از بیماری CJD شامل مشکلات حافظه، تغییرات رفتاری، مشکلات بینایی و عدم تعادل زمان راه رفتن است. این بیماری کشنده است و بیشتر افراد یک سال بعد از ابتلا فوت می‌شوند.
• بیماری پارکینسون: خیلی از بیماران پارکینسونی در نهایت علائم زوال عقل نیز نشان می‌دهند. در مراحل پایانی پارکینسون فرد به بیماری دمانس پارکینسونی نیز دچار می‌شود.

در حالی که خیلی عوامل و علل زوال عقلی وجود دارد، نباید آن‌ها را بیماری‌های دیگر که علائم آن‌ها شبیه دمانس است اشتباه گرفت. این بیماری‌ها را در ادامه به صورت خلاصه به شما معرفی کردیم:

• عفونت و بیماری‌های خود ایمنی: بیماری‌هایی مانند سرماخوردگی، ام اس و عفونت‌های مختلف می‌توانند علائم زوال عقلی داشته باشند.
• بیماری‌های متابولیک و غددی: افرادی که بیماری‌های تیروئید دارند یا قند خونشان پایین است می‌توانند علائمی شبیه دمانس و تغییراتی در شخصیت از خود نشان دهند. کاهش کلسیم، ویتامین B-12 و سدیم نیز می‌تواند این مشکل را ایجاد کند.
• عوارض داروها: برخی داروها یا ترکیبی از آن‌ها عوارضی شبیه زوال عقل دارند.
• تومور مغزی: اگر تومور در بخش جلویی عقل ایجاد شود، باعث بیماری دمانس شود.

دمانس زودرس

هر نوع زوال عقل قبل از سن 65 سالگی دمانس زودرس است. دمانس می‌تواند در سنین مختلف مانند دوره‌های 50 یا 40 سالگی یا حتی در 30 سالگی نیز شروع شود. هرچه دمانس یا زوال عقلی زودتر شروع شود علائم و شدت آن بیشتر است و معمولا به دلیل یک بیماری یا مشکل ژنتیکی خاص اتفاق می‌افتد. به دلیل اینکه بیماری نادر است، تشخیص آن ممکن است مشکل‌تر زوال عقلی بعد از 65 سالگی باشد. بیماری آلزایمر غیر معمول و دمانس بیماری هانتینگتون معمولا شایع‌ترین نوع دمانس زودرس است.

زمان مراجعه به دکتر‌

برای تشخیص بیماری زوال عقل باید به دکتر مراجعه کنید. زمانی که احساس کردید شما یا یکی از اعضای خانواده نمی‌تواند به درستی صحبت کند، در راه رفتن مشکل دارد یا شخصیت او تغییر کرده است به دکتر مراجعه کنید. سپس دکتر شما را به یک متخصص مغز و اعصاب معرفی می‌کند تا بیماری دمانس به درستی مشخص شود.

تشخیص بیماری دمانس

برای تشخیص اول دکتر تمام شرایط بیمار، رفتار و تاریخچه او را چک می‌کند. سپس یک معاینه فیزیکی برای اندازه‌گیری فشار خون و سایر علائم حیاتی او انجام می‌‎دهد. در کنار آن ممکن است آزمایشات زیر را نیز تجویز کند:

• آزمایش خون: دکتر برای بررسی سطح مختلف مواد شیمیایی، هورمون، ویتامین و قند خون بیمار آزمایش خون تجویز می‌دهد.
• تست شناختی و عصبی: این تست دمانس برای ارزیابی تفکر و عملکرد فیزیکی انجام می‌شود و شامل ارزیابی حافظه، حل مسئله، تصمیم گیری، مهارت زبانی، ریاضی، تعادل و رفلکس بیمار است.
• اسکن مغز: برای یافتن دلیل زوال عقلی ممکن است پزشک اسکن مغزی انجام دهد. این آزمایش دمانس به دلیل سکته مغزی، تومور و دیگر انواع دمانس را مشخص می‌کند. رایج‌ترین اسکن‌های مغزی برای دمانس شامل توموگرافی کامپیوتری (CT)، تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) یا توموگرافی گسیل پوزیترون (PET) است.
• تست خواب: برخی علائم دمانس در خواب بیمار مشخص می‌شود. این علائم شامل بررسی تعداد نورون‌های فعال در مغز، مدل خوابیدن و مشخص کردن مشکلات تنفسی در خواب است. این تست ممکن است برای یافتن دمانس عروقی استفاده شود.
• تست ژنتیک: برای مشخص کردن بیماری‌های ژنتیک که باعث دمانس شدند تست ژنتیک تجویز می‌شود. برای همین ممکن است تست برای شما و تمام اعضای خانواده انجام می‌شود چون ممکن است همه خانواده در خطر این بیماری‌ها باشند.

دمانس در سالمندان بالای 80 سال بسیار خطرناک است. برای جلوگیری از هرگونه مشکلات جدی بهتر است به دکتر مراجعه کنید تا بتوانید قبل از شدید شدن آن از بیمار مراقبت درست کنید.

درمان بیماری دمانس

تا به امروز درمان قطعی برای بیماری دمانس وجود ندارد. اما شما می‌توانید با انجام برخی فعالیت‌ها و درمان‌ها پروسه دمانس را به تعلیق بیندازید یا سرعت تشدید آن را کاهش دهید. 

داروها

این داروها ممکن است برای تغییرات شخصیتی بیماری دمانس کمک کند.

• ممانتین: این دارو با تنظیم فعالیت گلوتامات عمل می‌کند. گلوتامات پیام رسان‌های شیمیایی است که در عملکردهای مغز مانند یادگیری و حافظه نقش دارند و این دارو می‌تواند با یک مهارکننده کولین استراز تجویز شود. 
• مهارکننده‌های کولین استراز: این داورها با افزایش پیام رسان شیمیایی به حافظه و قضاوت فرد بیمار کمک می‌کند. این دارو معمولا برای آلزایمر، بیماری پارکینسون، دمانس عروقی و جسم لویی تجویز می‌شود و عوارضی مانند حالت تهوع، استفراغ و اسهال را همراه دارد. 
• داروهای ضد افسردگی: ترازودون یک داروی ضد افسردگی است که می‌تواند برای برخی‌ از تغییرات شخصیتی بیمار به شما کمک کند. مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین نیر برای برخی افراد موثر باشد. این داروها شامل سلکسا (Celexa)، لکساپرو (Lexapro) پاکسیل  (Paxil) یا بریسدل (Brisdelle) باشد.
• داروهای ضد روان پریشی: این داروها گاهی مواقع برای دمانس اف تی دی استفاده می‌شود. عوارض این دارو بالاست برای همین فرد بیمار باید با احتیاط و دقیقا به اندازه تجویز شده آن‌ها مصرف کند. داروهایی که ممکن است به شما تجویز شود الانزاپین (Olanzapine) و کوئتیاپین (Quetiapine) باشند.

کاردرمانی و تراپی

افرادی که به دلیل زوال عقل مشکلات صحبت کردن، راه رفتن یا هرگونه اختلال در انجام کارهای روزمره دارند می‌توانند از جلسات تراپی در کنار دیگر درمان‌ها استفاده کنند. 

نکات مهم برای مراقبان بیمار دمانس

علائم و شخصیت افراد بیمار با گذشت بدتر می‌شود. برای راحتی و آسودگی زندگی بیمار مراقبین می‌توانند از این پیشنهادات استفاده کنند:

• ارتباطات خود را تقویت کنید: هنگام صحبت کردن با بیمار به او نگاه کنید، با جملات ساده و آهسته صحبت کنید و قبل از پاسخ دادن، بگذارید بیمار تمام صحبت‌های خود را انجام دهد. در هر زمان یک ایده یا دستور را به بیمار بگویید. 
• با بیمار ورزش کنید: مزایای ورزش برای افراد بیمار شامل سلامت قلب، عروق و بهبود قدرت و تعادل بیمار می‌شود. ورزش همچنین می‌تواند بیقراری بیمار را نیز کاهش دهد. برخی آزمایشات نیز نشان دادند که ورزش مکرر می‌تواند مغز را در برابر زوال و تخریب بیشتر محافظت کند، ورزش را با تغذیه مناسب ترکیب کنید تا به بهترین شکل از زوال عقل بیشتر جلوگیری کنید.
• درگیر فعالیت شوید: فعالیت‌های تفریحی و کارهایی که فرد مبتلا به دمانس به آن‌ها علاقه دارد را با بیمار انجام دهید. این فعالیت‌ها می‌تواند رقص، آشپزی، آواز خواندن و هر فعالیت دیگر باشد. این کارها به تمرکز بیمار مبتلا به زوال عقل کمک می‌کند.
• یک روال خوابیدن سالم ایجاد کنید: سعی کنید روال خوابیدن برای بیمار ایجاد کنید. برنامه‌ای آرام بخش برای بیمار ایجاد کنید تا بیمار در ساعات سالم بخوابد. برای این کار کافئین، سیگار کشیدن و چرت زدن بیش از حد را کاهش دهید، مصرف مشروبات الکلی به بیمار ندهید و در طول روز بیمار را به ورزش ترغیب کنید.
• تقویم نگه دارید: برای تمام رویدادهای مختلف، فعالیت‌های روزانه و برنامه دارویی ایجاد کنید. تقویم را به عزیزان خانواده اشتراک گذارید. تا زمانی که بیمار می‌تواند در کارهای مختلف شرکت کند، برای او برنامه‌ای تهیه کنید. این طرح می‌تواند اهداف مراقبتی آینده بیمار را نشان دهد. این کار برای مراقب، بیمار و مشاور حقوقی بیمار بسیار مهم و حیاتی است. مطمئن شوید که تمام مسائل مالی و حقوقی و نگرانی‌های مراقبتی بیمار در زندگی روزمره را برای طولانی مدت در نظر بگیرید.

در صورتی که نیاز دارید می‌توانید از خدمات مختلف مانند پرستار سالمندان آلزایمری در منزل یا گروه‌های پشتیبانی اینترنتی یا محلی خود استفاده کنید. پرستار می‌تواند از بیمار مبتلا به دمانس در کارهای روزمره کمک کند و از سالمندانی که نمی‌توانند کارهای شخصی خود را انجام دهند کمک کند. آسانیسم شرکت پرستاری در تهران و کرج است، پس اگر به خدمات پرستار سالمند در کرج نیز نیازمند هستید می‌توانید به شرکت تماس بگیرید و درخواست خودتان را ثبت کنید.

سوالات متداول

ما تلاش کردیم به تمام سوالات شما در مورد دمانس و انواع مختلف آن پاسخ دهیم. در صورتی که سوال دیگری دارید می‌توانید در بخش دیدگاه‌ها از ما بپرسید.

مطالب مرتبط

پرستار بیمار سکته مغزی

علائم پارکینسون در سالمندان

چگونه فناوری به سالمندان در دوران پیری کمک می کند؟

فشار خون در سالمندان