زخم بستر یا زخم فشاری

زخم بستر یا زخم فشاری از مشکلات جدی، شایع اما قابل پیشگیری بهداشتی است، و همچنین یک شاخص تعریف شده برای سنجش کیفیت مراقبت، در سازمان های ارائه دهنده ی خدمات بهداشتی است.

زخم بستر در ﺑﻴﻤﺎرانی ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺪت ﻃﻮﻻنی در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻳﺎ ﻣﻨﺰل ﺑﺴﺘﺮي بوده رخ می دﻫﺪ. ﮔﺮوه اﺻلی در ﻣﻌـﺮض ﺧﻄـﺮ زخم بستر ، ﺑﻴﻤـﺎران ﺑـﺎ ﺻﺪمات ﻧﺨﺎعی، ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان، ﺑﻴﻤﺎران ﺑﺴﺘﺮی در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑـﻪ ﺧﺼـﻮص اﻓـﺮاد ﺗﺤﺖ اﻋﻤﺎل ﺟﺮاﺣـﻲ ارﺗﻮﭘـﺪی و ﺑﻴﻤـﺎران ﺑﺴـﺘﺮي در ﺑﺨـﺶﻫـﺎی ﻣﺮاﻗﺒﺖ ویژه ﻫﺴﺘﻨﺪ.

با بالا رفتن سن ریسک ابتلا به زخم بستر یا فشاری نیز افضایش می‌یابد. ﻛـﺎﻫﺶ اﻻﺳﺘﻴﺴﻴﺘﻪ و رﻃﻮﺑﺖ ﭘﻮﺳﺖ، ﻛـﺎﻫﺶ ﭼﺮﺑﻲ زﻳﺮ ﭘﻮﺳﺖ، تحلیل و از بین رفتن ﻏﺪد آﭘﻮﻛﺮﻳﻦ و ﺳﺒﺎﺳﻪ، ﺧﺸﻜﻲ ﭘﻮﺳﺖ و ﻛـﺎﻫﺶ ﻋﺮوق ﭘﻮﺳﺖ از دﻻﻳﻞ اﻓﺰاﻳﺶ اﺳﺘﻌﺪاد ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﺑﺮاي زﺧﻢ ﻓﺸﺎري اﺳﺖ.

بیش از 50 درصد افرادی که به این عارضه مبتلا می‌شوند سالمند بوده که به دلیل بی دقتی در خانه سالمندان زخم بستر گرفتند. متاسفانه بی توجهی به سالمند در خانه های سالمندان به دلیل کمبود نیرو، حقوق پایین و وجود نداشتن استانداردهای کیفی کافی به یک پاندامی تبدیل شده.

افراد سالمند به علت ناتوانی در مراقبت صحیح از خود، به پرستار سالمند در منزل در جهت پیشگیری از چنین صدماتی نیازمند هستند.

زخم بستر یا زخم فشاری چیست؟

فشارهای مداوم بر روی بخشی از بدن منجر به انسداد عروق خونی (مسئول تغذیه آن ناحیه از پوست) شده و درنهایت این فشار منجر به ایجاد زخم بستر یا زخم فشاری، می گردد.

زخم بستر در چه نقاطی بیشتر رخ می‌دهد؟

زخم بستر در هر نقطه‌ای که زیاد با تخت در تماس است ایجاد می‌شود که برخی از نقاط شایع آن شامل موارد زیر است:

• قوزک پا
• پاشنه پا
• ران پا
• داخل زانو
• استخوان دنبالچه
• آرنج
• کتف
• پشت سر
• پشت گوش

علل ایجاد زخم فشاری

عوامل گوناگونی می‌تواند در ایجاد این گونه زخم‌ها موثر باشند. این عوامل عبارتند از:

• سن بالا
• تب
• بی تحرکی
• بی اختیاری ادرار
• لاغری و چاقی مفرط
• سوء تغذیه و کم آبی
• رطوبت پوست ناشي از عرق، ادرار يا مدفوع
• فقر تغذيه كه باعث كم خوني می‌شود (كاهش شمارش گلبول‌های قرمز) و پايين بودن پروتئین
• سوختگي ها يا خراشیدگی (اصطکاک با ملحفه، تشک و …)
• نشستن يا خوابيدن بروي اشياء سخت (کلیه اتصالات بیمار مانند سوند ادرای، سوند معده، درد و …)
• ضربه يا آسيب زدن به پوست كه با لغزش يا افتادن در يك سطح ايجاد می‌شود

درجات زخم بستر و علائم هر کدام

زخم بستر بر اساس شدت زخم به 4 درجه تقسیم می شود. سایت Healthline «یکی از بزرگ‌ترین و معتمد سایت‌های پزشکی در جهان» درجات زخم بستر را بصورت زیر تعریف کرده است.

هر چه زخم عمیق تر می شود علایم، شدت و وسعت زخم افزایش می یابد و درمان آن مشکل‌تر خواهد شد. استخدام یک پرستار برای نگهداری از سالمند در شبانه روز در منزل می‌تواند از تشدید زخم بستر جلوگیری کند.

علائم درجات مختلف زخم بستر

درصورت تشخیص زود هنگام زخم فشاری درمان آن بسیار ساده و راحت خواهد بود و معمولا مشکلات شدیدی در زندگی سالمند ایجاد نمی‌کند. برای همین خیلی مهم است که همیشه حواستان به علائم زیر باشد تا زخم بستر را سریع درمان کنید.

درجه اول

سایت Healthline نشانه های زخم فشاری در مرحله اول را به شکل زیر توسیف کرده:

• پوست قرمز شده (در برخی از افراد که پوست‌شان تاریک‌تر است ممکن است پوست بنفش یا آبی ظاهر شود)
• قرمزی پوست بعد از برداشت فشار بیش از 30 دقیقه قرمز بماند
•  رنگ پوست با فشار پریده نشود (قرمزی پوست به علت گردش خون نباشد)
• ناحیه درگیر شده زمان دست زدن درد داشته باشد.
• پوست کمی گرم‌تر و یا سفت‌تر از بقیه ناحیه‌های اطرافش باشد.
• پوست خارش یا سوزش داشته باشد.

درمان مرحله اول زخم فشاری بسیار ساده و سریع است. معمولا با جابه‌جایی مدام مریض (هر 2 تا 3 ساعت) زخم بستر درمان می‌شود. درمان در درجه اول معمولا 3 روز طول می‌کشد.

درجه دوم

در مرحله دوم زخم بستر علائمی که مشاهده می‌کنید بصورت زیر است:

• دهانه باز کردن پوست یا ایجاد زخم کم عمق روی پوست
• تاول زدن پوست که پر از مایع شفاف و مایل به زرد است که می‌تواند سالم یا ترکیده باشد.
• خارج شدن کمی چرک در محل زخم
• معمولا جای زخم از مرحله دوم به بعد دردناک است
• تورم در بافت اطراف زخم که نشان دهنده مرگ یا آسیب بافت اطرافی است.

درمان نکردن زخم بستر در درجه دوم عوارض شدید و حتی مرگ آسایی همراه خود خواهد داشت پس حتما این علائم را جدی بگیرید. با دیدن هر کدام فورا به دکتر مراجعه کنید. درمان زخم بستر درجه دوم معمولا یک تا سه هفته زمان می‌برد.

درجه سوم

در این مرحله درد تقریبا طاقت فرساست، و زخم دو لایه پوست را باز کرده و به بافت چربی زیر رسیده. علائم این مرحله را در زیر مطالعه کنید:

• بوی بد در زخم
• درد شدید در زخم و اطراف آن
• قرمزی شدید
• تخلیه چرک زیاد از زخم

اگر عزیزانتان دچار زخم بستر درجه 3 شدند باید فورا به اورژانس بروید و درمان پزشکی داشته باشید. زخم بستر درجه سوم به نیاز ها و توجهات ویژه نیاز دارد و ممکن است فرد نیاز به بستری شدن در بیمارستان داشته باشد. در این صورت برای مراقبت از وی در تمام ساعات می‌توانید خدمات همراه بیمار در بیمارستان بگیرید.

درجه چهارم

در این مرحله زخم بسیار عمیق و بزرگ می‌شود، این مرحله بسیار خطرناک بوده و ممکن است تا استخوان سرایت کند و احتمال عفونت خیلی بالاست. علائم این مرحله از زخم بستر شامل موارد زیر است:

• درد شدید
• چرک زیاد
• ایجاد ماده تیره و سخت که به بافت‌های مرده معروف است
• قابل دیده شدن استخوان و ماهیچه‌ها

زخم بستر درجه چهارم کشنده است. درمان آن به احتمال زیاد جراحی است که بعد از آن به مراقبت بسیار جدی و شدید نیازمند است. دوره نقاهت و درمان کامل زخم بستر درجه چهارم تا 2 سال طول می‌کشد. در طول درمان زخم بستر برای مراقبت درست از بیمار بهتر است پرستار بیمار درخواست دهید.

درمان زخم بستر

زخم های فشاری براساس درجه زخم درمان متفاوتی نیاز دارند. درمان در مراحل ابتدایی شامل تغییر موقعیت، استفاده از دشک-های مخصوص، استفاده از پانسمان های ویژه ی این افراد برای محافظت از پوست است. البته در مواردی که زخم درجه ی III و IV باشد، جراحی تا حدودی ضرورت پیدا می کند. زخم بستری که در مرحله I و II است، به صورت معمول باید در عرض چند هفته تا ماه ها با انجام مراقبت های مداوم و پیگیری مناسب درمان شود. هر چه گرید زخم بستر بالا رود، میزان جوابدهی به به درمان سخت تر و کمتر خواهد بود.

درمان سریع زخم بستر

تنها راه درمان سریع زخم بستر تشخیص زود هنگام و انجام اقدامات مراقبتی برای آن است. در غیر این صورت درمان سریع برای زخم بستر غیر ممکن می‌شود. برای درمان شدن زخم بستر در اسرع بیمار را مرتبا اقدامات مراقبت از زخم بستر را انجام دهید و از پماد مخصوص زخم بستر مانند نیودرم، کلوپلاست کامفیل یا هر گونه کرمی که دکتر تجویز کرد استفاده کنید.

مراقبت از بیماران مبتلا شده به زخم بستر

برای مراقبت از بیمار باید تخصص کافی داشته باشید تا شرایط او را بدتر نکنید، مخصوصا اگر زخم بستر شدید است. برای عزیزان پیر مراقبت و نگهداری از سالمند بیمار مبتلا به زخم بستر نیازمند افرادی متخصص در این زمینه است.

برای سالمند بیمار پرستار می‌تواند به درستی مراقبت‌های زیر را انجام دهد تا روند بهبود و ارتقاء کیفیت زندگی سالمندان کمک کند.

تغییر پوزیشن

زخم بستر به دلیل فشار روی پوست اتفاق می‌افتد، پس کاهش فشار روی پوست برای درمان و مراقبت از بیمار ضروری است. افراد مبتلا باید هر 2 ساعت یک بار جای خود را تغییر دهند تا فشار از نقطه روی پوست برداشته شود.

زمان تغییر موقعیت بیمار به هیچ عنوان او را روی تخت نکشید، این کار باعث ایجاد استحکاک می‌شود و ممکن است زخم بستر بیمار را بدتر کند و سلامت بیمار را بیشتر در خطر قرار دهد.

شست و شو و پانسمان زخم

برای جلوگیری و کاهش عفونت زخم بستر، خود زخم و اطراف آن باید مرتبا شسته و پانسمان شود. بنابراین زمان شستشوی زخم باید تمام ابزاری که نیاز دارید تمیز و استریل شده باشد. دست خود را بشویید و پوست بیمار را با آب گرم و صابون ملایم بشویید و سپس پوست را خشک کنید.

در نظر داشته باشید که در درجات بالای زخم بستر، شستشوی زخم بسیار سخت خواهد بود و به احتمال زیاد باید توسط پزشک با دستگاه‌های مخصوص انجام شود.

مدیریت بی اختیاری

به نقل از سایت wound care center:

«اگر بیمار شما بی اختیاری نیز دارد، درمان زخم بستر مشکل‌تر خواهد شد و نیازمند مراقبت‌های بیشتری دارد تا باکتری‌های موجود در ادرار یا مدفوع بیمار باعث عفونت وی نشود. تعویض درست و اصولی پوشک خطر عفونت را به حداقل می‌رساند.»

تعویض درست پوشک می‌تواند از تشدید یا ایجاد زخم بستر جلوگیری کند، پس اگر توانایی تعویض درست پوشک را ندارید از خدمات نگهداری از سالمند پوشکی استفاده کنید.

رژیم غذایی

به منظور غذا رسانی کافی به پوست، در روز دست کم نوشیدن هشت لیوان آب و غذایی متناسب، حاوی مقدار کافی پروتئین (درصورت عدم محدوديت فرد درمصرف پروتئين) از جمله ماهی می تواند پاسخگوی نیازهای جسمی فرد باشد، لذا علاوه براینکه پروتئین ترمیم کننده بافت های بدن است، می‌تواند جهت حفظ سلامتی پوست مفید باشد. مصرف روزانه ويتامين ث هم، برای سرعت بخشیدن به بهبود زخم موثر است.

احتمال مرگ در زخم بستر چقدر است؟

ﻋلی رﻏﻢ اﻓﺰاﻳﺶ آﮔﺎهی درمورد زخم فشاری و آموزش راه‌های مختلف جلوگیری از آن، هنوز ﺷﻴﻮع در ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﺑﺎﻻ اﺳﺖ. یکی از مکان‌هایی که زخم بستر خیلی در آن زیاد رخ می‌دهد خانه‌های سالمندان هستند که بیشتر به دلیل ناکارآمدی نیروها و اهمیت ندادن آن‌ها اتفاق می‌افتد. 

جلوگیری از خیم شدن زخم بستر ساده است. ولی درصورتی که زخم بستر به درجه چهارم برسد 55 درصد افراد عفونت می‌گیرند که از آن‌ها حدود 75 درصد بعد از شش ماه فوت می‌شوند. 

خیلی از افرادی که نرخ مرگ بالا از طریق زخم بستر دارند دیگر عارضه‌هایی مانند دیابت، سرطان، سکته مغزی یا فلجی نیز داشتند که از بین این افراد 68.9% درصد به زخم شدید دچار می‌شوند و بعد از 47 روز فوت می‌شوند. تنها راه درمان برای این افراد تشخیص سریع و درمان به موقع است.

این آمار از گزارش و تخمین بیماری زخم بستر درجه چهار در سالهای 1997 تا 2002 در آمریکا و نشر شده در موسسه ملی سلامت آمریکا گرفته شده. امروزه هم سالانه حدود 60.000 نفر که به دلیل زخم بستر شدید به بیمارستان‌های آمریکا رفتند فوت شدند. متاسفانه آمار و گزارشات درستی در ایران در مورد تعداد و درصد افراد فوت شده در ایران وجود ندارد.