بیماری آلزایمر از دیرباز به عنوان یکی از اختلالات حاد روانی در جامعه شناخته می‌شود، اما عموم مردم همواره بر این باور بوده‌اند که این نوع از اختلالات تنها افراد مسن را درگیر می‌کند، در حالی که بیماری آلزایمر و پیامدهای آن بر تمامی اقشار و گروه‌های سنی جامعه تأثیر می‌گذارد. بیماری آلزایمر یک بیماری پیش‌رونده حافظه است و سایر عملکردهای مهم ذهنی را هم درگیر می‌کند. بیماری آلزایمر شایع‌ترین علت زوال عقل است که منجر به از دست دادن توانایی‌های فکری و اجتماعی می‌شود. این تغییرات آن‌قدر جدی است که زندگی روزمره فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
هفتمین علت مرگ سالمندان در جهان آلزایمر است. در این بیماری در ابتدا سالمند دچار زوال عقل شده و قسمت‌هایی از مغز او که وظیفه به خاطر سپردن و حتی تفکر و گفتار را بر عهده دارند، درگیر می‌شود و به مرور زمان توانایی بیمار را برای انجام کارهای روزمره کاهش می‌دهد. فردی که دچار این بیماری می‌شود در بیشتر موارد درد در هیچ جای بدن خود حس نمی‌کند.
آلزایمر چیست؟
بیماری آلزایمر یک بیماری مزمن است که به سلول‌های عصبی آسیب می‌رساند. این بیماری مغزی به آرامی، اما به تدریج ایجاد می‌شود. شایع‌ترین علامت فراموشی اتفاقات اخیر یا مشکل در به خاطر سپردن آنها است.
با پیشرفت آلزایمر، علائمی مانند مشکلات گفتاری، بی‌نظمی (به راحتی گم شدن)، بی‌انگیزگی، نوسانات خلقی، ناتوانی در مراقبت از خود و مشکلات رفتاری بروز می‌کند. با پیشرفت آلزایمر، فرد از خانواده و جامعه دور می‌شود. به تدریج عملکردهای بدن از بین می‌رود و در نهایت منجر به مرگ می‌شود.
اگرچه سرعت پیشرفت بیماری می‌تواند متفاوت باشد، اما به طور کلی امید به زندگی برای این افراد بین 3 تا 9 سال پس از تشخیص است.
دلایل ابتلا به آلزایمر
بیماری آلزایمر زمانی رخ می‌دهد که پروتئین‌های زیادی به نام پلاک در مغز وجود داشته باشد که بر سلول‌های همه اندام‌ها تأثیر می‌گذارد. وقتی این پلاک‌ها شروع به تشکیل می‌کند، اختلال در عملکرد طبیعی مغز و فعالیت آن را در رفتار بیمار می‌توانیم ببینیم در نتیجه منجر به کاهش قابل توجه انتقال دهنده‌های عصبی می‌شود که عملکرد مغز را کاهش می‌دهد.
علت اختلال عملکرد پروتئین در وهله اول، یعنی علت اولیه، هنوز به خوبی شناخته نشده است و موضوع تحقیق و گمانه‌زنی مداوم است. اکثر علل بیماری آلزایمر ناشناخته هستند، به جز در 1-5٪ موارد که تفاوت ژنتیکی شناسایی می‌شود. چندین فرضیه برای توضیح علت بیماری با هم رقابت می‌کنند.
برخی از عواملی که خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند عبارتند از: بالا رفتن سن، عوامل محیطی، سابقه خانوادگی ابتلا به آلزایمر، آسیب قبلی به سر و عوامل و عوارض سبک زندگی را می‌توان در بروز این بیماری دخیل دانست.
علامت بیماری آلزایمر
به یاد داشته باشید که همه ما فراموشی کوتاه مدت و مقطعی را تجربه می‌کنیم؛ اما اگر دو مورد از علائم آلزایمر را دارید که در زیر توضیح داده شده است، حتماً به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید.
- فراموشی وقایع و اطلاعات جدید: ساده‌ترین و رایج‌ترین علامت آلزایمر این است که مغز رویدادها و اطلاعات جدید را به خاطر نمی‌آورد و فرد دچار سردرگمی در مورد رویدادهای اخیر و عدم درک زمان می‌شود. در اینجا چند نمونه از اتفاقاتی که ممکن است در این شرایط برای بیمار بیفتد آورده شده است.
- فراموشی پایدار و پیش رونده: در بیماران آلزایمری به مرور زمان از دست دادن حافظه اتفاق می‌افتد و آن‌قدر شدید می‌شود که نام اعضای خانواده و حتی فعالیت‌های روزانه خود را فراموش می‌کنند.
- مشکل در یافتن کلمات مناسب و صحیح: فردی که به این بیماری مبتلا می‌شود در هنگام صحبت و انتقال مفاهیم در یافتن کلمات صحیح و ساده مشکل دارد. علاوه بر این، آنها اغلب در صحبت کردن، نوشتن و خواندن اشتباه می‌کنند.
- ناتوانی در تشخیص و انجام کارها: در این حالت افراد در تشخیص چهره و ابزار ساده و همچنین یافتن چیزهایی که در مقابلشان نیست دچار مشکل می‌شوند. همچنین نمی‌توانند از ابزارهای ساده استفاده کنند و کارهای ساده‌ای مانند لباس پوشیدن منظم را انجام دهند.
- درک نادرست از زمان و مکان: این افراد زمان و مکان را اشتباه درک می‌کنند، گاهی ممکن است خود را در دوران قدیم تصور کرده و خاطرات آن روزها را به طور مرتب برای اطرافیان تکرار کنند.
- کم شدن قدرت قضاوت: افراد آلزایمری برای حل مسائل روزمره با مشکل روبرو هستند؛ مثلاً اگر ظرف غذا یا لیوانی از دست آنها بیفتد نمی‌دانند در آن لحظه چه واکنشی نشان دهند.
- مشکل در انجام وظایف پیچیده و منطقی: این افراد از عهده امور مالی و بانکی ناتوان هستند. آنها همچنین خطرات را به خوبی درک نمی‌کنند.
- تغییرات وضعیت رفتاری و ذهنی: تغییرات خلقی مانند بی قراری، عصبانیت، سردرگمی، افسردگی، بی اعتمادی به دیگران، پرخاشگری، اضطراب بی مورد و گوشه‌گیری که با گذشت زمان بدتر می‌شود از علائم آلزایمر است.
عوامل خطر ابتلا به الزایمر
بیماری آلزایمر در سالمندان: معمولاً در افراد بالای 65 سال این بیماری بیشتر رخ می‌دهد. آلزایمر زودرس در سن زیر 40 سال به سراغ افراد خاصی می‌رود و این نمونه بسیار کم و نادر اتفاق می‌افتد.
جنسیت: طبق آمار زنان بیشتر از مردان به این بیماری مبتلا می‌شوند.
وراثت: خطر ابتلا به بیماری آلزایمر در افرادی که اقوام درجه یک مبتلا به این بیماری است بیشتر است. همچنین دانشمندان جهش‌های ژنتیکی را کشف کرده‌اند که در بروز و تاخیر این بیماری نقش دارد.
سبک زندگی و سلامت قلب: نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که عواملی که باعث بیماری قلبی می‌شوند نیز در ابتلا به آلزایمر نقش دارند. چاقی، کم تحرکی، دیابت نوع 2، چربی خون بالا و فشارخون بالا خطر ابتلا به آلزایمر را افزایش می‌دهد. افسردگی و سیگار کشیدن نیز می‌تواند منجر به بیماری آلزایمر شود.
مشارکت اجتماعی و یادگیری: شرکت در فعالیت‌ها و اجتماعات احتمال ابتلا را کاهش می‌دهد. یادگیری احتمال ابتلا را کاهش و آموزش کمتر احتمال ابتلا را افزایش می‌دهد.
ضربه به سر: سابقه ضربه شدید به سر، به حدی که فرد برای مدت طولانی هوشیاری خود را از دست بدهد، احتمال ابتلا به آن را بیشتر می‌کند.
خواب نامنظم: تحقیقات نشان داده است که اختلالات خواب خطر ابتلا را افزایش می‌دهد.
آلزایمر زودرس چیست؟
اگر علائم آلزایمر ذکر شده در بالا را قبل از 65 سالگی تجربه کنید، ممکن است به آلزایمر در مراحل اولیه مبتلا شده باشید. برای پیشگیری از بیماری آلزایمر در مراحل اولیه، مانند سایر اختلالات عصبی، هرچه مغز سالم‌تر باشد، آسیب بیشتری را تحمل می‌کند.
بنابراین با مطالعه بیشتر، ورزش و خوردن غذاهای سالم مانند رژیم غذایی مدیترانه‌ای به محافظت از مغز خود کمک کنید. برخی از راه‌های پیشگیری از آلزایمر ممکن است برای سلامت مغز مفید باشد و از ابتلا به آلزایمر زودرس جلوگیری کند.
چطور از الزایمر پیشگیری کنیم؟
از آنجایی که علت بیماری آلزایمر در حال حاضر ناشناخته است، هیچ راه مطمئنی برای پیشگیری از آن وجود ندارد. با این حال، راه‌های زیادی برای کاهش خطر ابتلا وجود دارد، از جمله:
- کنترل استرس و داشتن خواب مفید را حتماً در زندگی خود در اولویت قرار دهید: استرس را کاهش دهید و به اندازه کافی بخوابید. مراقب خواب و کیفیت آن باشید. یاد بگیرید چگونه استرس را مدیریت کنید.
- از سیگار کشیدن خودداری کنید: اگر سیگار می‌کشید، سعی کنید در اسرع وقت آن را ترک کنید.
- بیماری‌های زمینه‌ای خود را تحت نظارت پزشکی کنترل کنید: اگر بیماری‌هایی مانند فشارخون بالا، دیابت، بیماری قلبی یا سطح چربی خون بالا دارید، تحت درمان قرار بگیرید و اصول کنترل آنها را رعایت کنید.
- داشتن یک رژیم غذایی سالم: غذاهای تازه، روغن‌های سالم (روغن زیتون، روغن کنجد و غیره)، غذاهای با چربی اشباع کم مصرف کنید. مصرف ویتامین E و امگا 3 نیز مفید است. همچنین می‌توانید توصیه‌های طب سنتی برای آلزایمر را رعایت کرده و در برنامه غذایی خود به کار ببرید.
- زندگی اجتماعی فعال داشته باشید: معاشرت کنید، با دیگران ارتباط برقرار کنید، با عزیزان معاشرت کنید و لحظات شادی را با آنها بگذرانید.
- ورزش را در برنامه روزانه خود قرار دهید: حتماً ورزش کنید (هر ورزشی که دوست دارید) و هر روز پیاده‌روی کنید.
- تمرینات مغزی مناسب را انجام دهید: همان‌طور که بدن شما به ورزش نیاز دارد، ذهن و مغز شما نیز به ورزش نیاز دارد. بازی‌های فکری انجام دهید سعی کنید به یادگیری چیزهای جدید ادامه دهید. حافظه خود را تقويت کنید. علاوه بر این خواندن مطالبی که دوست دارید، رقصیدن در جمع دوستان، بازی شطرنج، تخته نرد، خلق آثار هنری، انجام فعالیت‌هایی مانند موسیقی و مشابه نیز بسیار مفید هستند.
توصیه‌هایی برای اطرافیان بیمار
در مورد علائم و عوارض آلزایمر در زندگی روزمره زیاد صحبت کردیم، اولین کمک و حمایت خانواده و بیماران آلزایمر شناخت شرایط و علائم بیماری است.
تغییرات در مهارت‌های رفتاری ناشی از آلزایمر را شناسایی کنید. با پیشرفت بیماری، صحبت کردن و استفاده از کلمات مناسب برای افراد مبتلا مشکل می‌شود، بیمار می‌تواند کلمات را فراموش کند و بین کلمات آنها تاخیر زیادی وجود دارد.
- در این شرایط هنگام صحبت با فرد صبور باشید.
- در زمان صحبت به چشم‌های فرد بیمار نگاه کنید تا به او نشان دهید که توجه زیادی به حرفهایش دارید.
- در زمان صحبت به او اجازه و زمان کافی بدهید تا حرف‌های خود را به خاطر بیاورد.
- به زبان بدن فرد توجه کنید، حرکات او را درک کنید. به احساساتش توجه کنید.
- برای جلوگیری از تأثیر آلزایمر بر توانایی صحبت کردن بیمار، مدام با فرد صحبت کنید.
- کارهایی که از آن لذت می‌برد برایش انجام دهید و استرس را از مکالمه دور کنید.
- انتظار تغییر در نگرش و رفتار بیمار را داشته باشید.
- سعی کنید محیطی امن و بدون استرس ایجاد کنید.
- فعالیت‌های روزانه فرد را ساده کنید، سعی کنید محیط را آشنا و راحت کنید تا بیمار در انجام کارهای روزانه خود دچار مشکل نشود. بهتر است کمتر در محیط و وسایل او تغییرات انجام دهید.
- سعی نکنید به حدی کارهای او را کنترل کنید که او فکر کند از کار افتاده شده و اعتماد به نفسش را از دست دهد. بهتر است از دور او را حمایت کرده و مراقب کارهایش باشید تا مشکلی حاد برایش اتفاق نیفتد.
راهکارهای اساسی برای جلوگیری از پیشرفت آلزایمر
استراحت جسمی و روحی: به بدن و ذهن خود استراحت دهید و خود را با کارهای فیزیکی سخت یا فعالیت‌های فکری پیچیده خسته نکنید.
کاهش استرس: استرس محیطی را کنترل کنید تا حد امکان از نگرانی‌های زندگی دور شوید.
تقویت مغز با تغذیه سالم: سعی کنید غذاهای مفید برای حافظه را در رژیم غذایی خود بگنجانید. طبق توصیه پزشک از قرص‌های ویتامین E (ویتامین E) استفاده کنید.
کمک گرفتن از اعضای خانواده: در مورد بیماری خود به خانواده و دوستان خود بگویید. حمایت عاطفی و درمان مناسب اطرافیان با علائم شما می‌تواند در کند کردن پیشرفت بیماری آلزایمر مؤثر باشد.
انجام ورزش‌های مفید برای مغز و سیستم عصبی: ورزش‌های هوازی مانند یوگا و مدیتیشن نیز می‌توانند تأثیر مثبتی بر حالات روحی و جسمی شما داشته باشند.
چرا جلوگیری از آلزایمر اهمیت دارد؟
آلزایمر شایع‌ترین بیماری مغزی است. این بیماری باعث مرگ سلول‌های عصبی، تخریب بافت و کوچک شدن مغز و همچنین افزایش مایع مغزی نخاعی می‌شود. در اوایل، آلزایمر معمولاً با تداخل جزئی در گفتار و حافظه همراه است. با این حال، با گذشت زمان می‌تواند باعث شود که فرد نتواند فعالیت‌های روزانه خود را انجام دهد.
با وجود پیشرفت‌های بزرگ در علم پزشکی، متاسفانه هنوز هیچ درمان موثری برای بیماری آلزایمر وجود ندارد. درمان‌های موجود برای بیماری آلزایمر به کنترل فراوانی و شدت علائم محدود می‌شود؛ بنابراین آگاهی از نحوه پیشگیری از بیماری آلزایمر برای کنترل این بیماری در جوامع بسیار مهم است.
اهمیت تغذیه برای درمان فراموشی و آلزایمر
طبق تحقیقات دانشکده پزشکی راش در شیکاگو، خوردن یک رژیم غذایی مناسب و سالم می‌تواند خطر ابتلا به بیماری آلزایمر را تا 35 درصد کاهش دهد. حتی کسانی که این رژیم را به طور کامل رعایت نمی‌کنند، اما در مورد نوع غذایی که می‌خورند تا حدودی مراقب هستند، خطر ابتلا به بیماری آلزایمر در آنها 30 درصد کاهش می‌یابد.
عوامل مختلفی مانند ژنتیک، سیگار کشیدن، ورزش و سطح تحصیلات و همچنین رژیم غذایی ممکن است در بیماری آلزایمر دخیل باشند. اما رژیم غذایی ذهنی به تنهایی می‌تواند روند بیماری آلزایمر یا فراموشی را کند کند. یک مطالعه پزشکی منتشر شده در مجله پزشکی آلزایمر و زوال عقل، 900 بیمار 58 تا 98 ساله را مورد بررسی قرار داد.
این بیماران پرسش‌نامه‌ای در مورد میزان غذای دریافتی روزانه خود تکمیل کردند و سپس تحت چندین تست روان‌شناختی و روانی قرار گرفتند. نتایج این مطالعه نشان داد که قدرت مغز افرادی که به مدت هفت سال و نیم از رژیم غذایی ذهنی پیروی می‌کردند کمتر از سایر همسالان بود.
سخن آخر
در مراحل اولیه، فراموشی یا سردرگمی خفیف ممکن است تنها نشانه آلزایمر باشد. اما با گذشت زمان بیشتر رویدادها به خصوص خاطرات اخیر فراموش می‌شوند. میزان بهبود افراد با هم فرق می‌کند. اگر فردی مبتلا به آلزایمر باشد، اولین علامتی که ممکن است متوجه شود مشکل در به خاطر سپردن و سازماندهی افکار است. ممکن است خود بیمار هیچ مشکلی احساس نکند و خانواده، دوستان نزدیک یا همکارانش ممکن است این تغییر را احساس کنند.
درست است که بیماری آلزایمر یک بیماری پیچیده با عوامل ناشناخته فراوان است و با گذشت زمان تشدید می‌شود، اما درمان این بیماری می‌تواند علائم را به تاخیر بیندازد و به بهبود کیفیت زندگی فرد مبتلا کمک کند؛ بنابراین، اگر علائمی را در خود یا دیگران مشاهده کردید و مشکوک به بیماری آلزایمر هستید، می‌توانید با یک متخصص مغز و اعصاب برای درمان آلزایمر مشورت کنید تا از پیشرفت آن جلوگیری شود.
