خشکی دهان، احساس ناخوشایندی و ناراحتی در منطقه دهان و لبهای شماست در مورد خشک شدن دهن، زمانی که بدن فرد کم آب شده یا حالت عصبی دارد کاملاً طبیعی است اما خشکی مداوم دهان می تواند نشانه ای از یک مشکل اساسی باشد که موجب عفونت شود.
در این مقاله تهیه شده توسط شرکت خدمات پرستاری آسانیسم میخواهیم به خشکی دهان که می تواند یک بیماری ای باشد که به طور مستقیم بر غدد بزاقی تاثیر بگذارد بپردازیم پس با ما همراه باشید.
خشکی دهان چیست؟
خشکی دهان مشکلی است که افراد زیادی چه کوتاه مدت و چه طولانی مدت از آن رنج می برند در هر صورت تقریباً همه ما این تجربه را داریم که به دلایل مختلف و احساس خشکی زبان و حفره دهان، زبان در دهان حرکت نمی کند ما این را به عنوان خشکی دهان و در موارد شدید بیماری زروستومیا می شناسیم که خشکی دهان در نتیجه کاهش تولید بزاق رخ می دهد.
بزاق دهان چیست و چه وظایفی بر عهده دارد؟
افراد سه غده بزاقی در گوش، فک و زیر زبان دارند که بزاق ها با ترکیبات آب و آنزیم خود از طریق مجاری بزاقی حفره دهان را دائما مرطوب نگه می دارند که بسیاری از فعالیت های انسان را تسهیل می کند که عبارت اند از:
- مکالمه آسان تر می شود.
- اجازه می دهد تا غذا بلعیده شود.
- آنزیم های بزاق غذا را نرم کرده و هضم آن را آسان می کند.
- تنفس راحت تر است.
- به لطف آنزیم های بزاق، عفونت های دهان و حفره های دندان کاهش می یابد.
- با کمک بزاق از بین بردن باکتری ها ساده شده و از پوسیدگی جلوگیری میکند.
علت خشکی دهان
دلایل زیادی می تواند باعث کاهش تولید بزاق در دهان شود و خشکی دهان را به جای بگذارد و این وضعیت ممکن است به عنوان یک علامت موقت در نتیجه ی تنش، استرس یا مصرف کم آب ایجاد شود اما علل اصلی آن مواردی است که عبارت اند از :
انواع بیماری ها
بیماری هایی مانند دیابت که باعث کاهش آب بدن و افزایش ادرار هستند ازعلل شایع خشکی دهان هستند و همچنین بیماری هایی مانند اوریون، بیماری های کبدی، کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 و اختلالات تیروئید می توانند عوارض مشابهی را در بدن ایجاد کنند.
مصرف داروها
در برخی موارد مصرف برخی داروهای ضد التهابی مانند آنتی هیستامین ها و داروهای فشار خون و همچنین دیورتیک ها، داروهای بیماری پارکینسون، شل کننده های عضلانی، داروهای ضد افسردگی و … میتواند اثراتی بر روی غدد بزاقی بگذارد و یا حتی باعث کاهش رطوبت بدن و خشکی دهان شوند.
علاوه بر این بیماران سرطانی که تحت پرتودرمانی قرار می گیرند ممکن است دچار خشکی دهان شوند زیرا یکی از عوارض جانبی پرتودرمانی کم آبی بدن و خشکی دهان است.
بالا رفتن سن
بسیاری از افراد با بالا رفتن سن به خشکی دهان دچار میشوند که استفاده از برخی دارو ها، تغییر در توانایی بدن در پردازش داروها، تغذیه ناکافی و بیماری طولانی مدت از عوامل مرتبط با آن هستند.
مصرف دخانیات و مشروبات الکلی
مصرف دخانیات و مشروبات الکلی نه تنها یکی از علل های اصلی بالا رفتن حد نرمال کلسترول و ایجاد فشار خون است بلکه باعث خشکی دهان نیز میشوند. الکل رطوبت دهان را جذب می کند و در نتیجه مصرف مداوم آن این وضعیت را بدتر خواهد کرد همچنین مواد مخدر به غدد بزاقی آسیب می رساند و در دراز مدت تولید بزاق را کاهش می دهد که باعث خشکی دهان می شود و استفاده از آن ها باعث بروز سرطان دهان میشود.
مشکلات تنفسی
تنفس دهانی نیز میتواند از دلایل خشکی دهانی باشد این حالت اغلب زمانی اتفاق می افتد که مجرای بینی در اثر سرماخوردگی و آنفولانزا یا آلرژی های فصلی مسدود می شود همچنین زمانی که برخی افراد هنگام خواب از طریق دهان نفس می کشند این حالت را به خوبی می توانند حس کنند.
بسته به علل این عارضه خشکی دهان ممکن است از عوارض مصرف دارو باشد بنابراین در صورت تداوم باید با پزشک مشورت کنید تا علت را پیدا کرده و بیماری را درمان کند.
خشکی دهان در سالمندان
افراد سالخورده با مشکلات زیادی در رابطه با افزایش سن مواجه هستند که یکی از این مشکلات کاهش ترشح بزاق( مایعی شفاف که نقش مهمی در سلامت دهان و دندان دارد) و خشکی دهان است. سیگارکشیدن، شیمی درمانی و اسهال در سالمندان که باعث کم آبی در بدن سالمندان میشود میتواند باعث کاهش بزاق شوند.
سوء تغذیه میتواند یکی از دلایل کم آبی در بدن سالمندان باشد که برخی از افراد مسن غذاهای شور و تند بسیاری می خورند که این موضوع باعث کاهش ترشح بزاق می شود.
انواع خشکی دهان
خشکی دهان یا اگزوستوما به شرایطی اطلاق می شود که در آن غدد دهان بزاق کافی برای مرطوب نگه داشتن دهان تولید نمی کنند که درنتیجه ی عوارض مختلفی ایجاد میشود این خشکی دهان میتواند انواعی داشته باشد که عبارت اند از:
خشکی دهان همراه با سرگیجه
علت سرگیجه و خشکی دهان را می توان در کم آبی بدن جستجو کرد زیرا یکی از عواقب کم آبی سردرد و سرگیجه است و طبیعتا وقتی سطح آب در بدن وجود دارد یکی از اولین علائم خشکی دهان و گلو است.
خشکی دهان همراه گلودرد
وجود این دو مشکل در کنار هم می تواند دلایل مختلفی داشته باشد علائمی که باعث می شود بدن هیستامین تولید کند شامل احساس خشکی در گلو و دهان است که گاهی با خارش گلو و خس خس سینه و خروپف همراه است که باعث خشکی دهان و گلو می شود.
خشکی دهان و تشنگی
اصولاً این دو همیشه با هم هستند و بدون شک علت خشکی و تشنگی دهان کاهش مایعات بدن به دلیل قرار گرفتن طولانی مدت در معرض گرما، افت سطح مایعات بدن یا بیماری هایی مانند دیابت است.
خشکی دهان هنگام خواب
ممکن است در هنگام خواب با خشکی دهان یا گلو از خواب بیدار شوید اما علت آن چیست؟اغلب پاسخ این سوال را میتوان در نحوه ی تنفس در هنگام خواب یافت که شب ها هنگامی که بدن در خواب است نمیتوان تنفس را کنترل کرد اما در بعدازظهر می توان با تنفس از طریق بینی، دم و بازدم را کنترل کرد تا رطوبت دهان حفظ شود.
خروپف در خواب، سرماخوردگی (گرفتگی مجاری تنفسی بینی)، پولیپ و… باعث خشکی شود همچنین خشکی دهان و گلو در هنگام خواب از علائم آپنه خواب (توقف تنفس در طول خواب) است.
علائم خشکی دهان
درست است که علائم این عارضه بسیار مشهود است اما گاهی به جز خشکی زبان و دهان علائمی مانند مشکلات بلع، احساس چسبندگی در دهان، بزاق غلیظ، دشواری در تنفس، اختلالات گفتاری، سوزش و ترک بر روی سطح زبان، عمل جراحی، گلو درد و سوزش در گلو، ترک خوردگی لب و بوی بد دهان را نیز میتوان از علائم آن نام برد.
عوارض خشکی دهان
بیماری های لثه و عفونت های دهان و دندان میتواند از عوارض خشکی دهان باشد زیرا وجود بزاق در دهان باعث کاهش فعالیت باکتری ها و محافظت از دندان ها می شود بنابراین زمانی که این ماده کاهش یابد دندان ها در برابر حمله باکتری ها و میکروب ها آسیب پذیرتر می شوند و هنگامی که عفونت های دهانی و دندانی ایجاد شود باعث میشود بیماری های قلبی در فرد افزایش یابد.
یکی از وظایف بزاق دهان نرم کردن غذا و کمک به هضم غذاست بنابراین اگر این ماده کاهش یابد با اختلالات حرکتی و گوارشی و به دنبال آن بیماری های گوارشی همراه خواهد بود بعلاوه سایر بیماری‌هایی مانند ذات‌الریه، گلودرد استرپتوکوکی و برفک نیز برای افراد مبتلا به خشکی دهان خطراتی را ایجاد می کنند.
نحوه تشخیص خشکی دهان
برای تعیین علت خشکی دهان پزشک سوابق پزشکی و تمام داروهایی که مصرف می کنید از جمله داروهای OTC را بررسی و دهان شما را معاینه می کند.
گاهی اوقات ممکن است به آزمایش خون، اسکن غدد بزاقی یا آزمایشاتی برای اندازه گیری میزان بزاق که ممکن است باعث خشکی دهان شما شده باشد نیاز داشته باشید.
اگر پزشک شما به خشکی دهان در نتیجه سندرم شوگرن مشکوک باشد نمونه کوچکی (بیوپسی) از بزاق لب شما ممکن است برای آزمایش به آزمایشگاه ارسال کند.
درمان خشکی دهان
با توجه به اینکه این حالت در بین افراد شایع است ممکن است این سوال پیش بیاید که چگونه می توان از خشکی دهان خلاص شد گاهی اوقات این عارضه موقتی است و تنها با نوشیدن مقداری مایعات می توان مشکل را برطرف کرد اما گاهی اوقات خشکی دهان مکرر رخ می دهد و باعث ناراحتی بیمار می شود که در این صورت باید به فکر درمان جدی بود که درمان هایی که برای آن وجود دارد هر یک از آنها بسته به شدت خشکی و تعداد دفعات بروز آن در بدن موثر است.
درمان خانگی خشکی دهان
در بین درمان های خانگی اولین راه نوشیدن مایعات بیشتر است مصرف هشت لیوان آب در روز برای بدن کافی است و علاوه بر آن مصرف مواد غذایی مایع مانند سوپ و آب میوه می تواند بدن را آبرسانی کند اما برخی موارد دیگر عبارت اند از:
برای مرطوب نگه داشتن دهان باید غدد بزاقی را برای تولید بزاق تحریک کرد جویدن آدامس کم قند یکی از راه های تحریک غدد بزاقی است.
مصرف دسرهای بدون قند می تواند برای تحریک غدد بزاقی مفید باشد.
استفاده از بخور در خانه و خوردن بیشتر سبزیجات مانند هویج و کرفس بسیار مفید است.
نوشیدن آب لیمو و عسل و نوشیدن نمک و آب در شب و قبل از خواب می تواند از خشکی دهان در هنگام خواب جلوگیری کند.
جوش شیرین و چای زنجبیل نیز می توانند این وضعیت را بهبود بخشند.
استفاده از دهان شویه بدون الکل همچنین از پوسیدگی دندان در هنگام کاهش تولید بزاق جلوگیری می کند و رطوبت حفره دهان را افزایش می دهد.
عدم استفاده از تنباکو و الکل و پرهیز از غذاهای شیرین و تند نیز می تواند به بهبود وضعیت دهان کمک کند.
تنفس از راه دهان در خواب باعث خشکی گلو و دهان می شود برای کاهش این عارضه می توان با تمرین تنفس صحیح از طریق بینی، رطوبت دهان را در طول روز حفظ کرد.
درمان دارویی خشکی دهان
اگر مشکل حاد و آزاردهنده است و فرد با درمان های خانگی بهبود نمی یابد مراجعه به پزشک ضروری است در این موارد پزشکان سابقه داروهای مصرفی بیمار را بررسی می کنند و به دنبال بیماری هایی می گردند که خشکی دهان ممکن است یکی از عوارض آن باشد.
در نهایت پزشک با توجه به تمام آزمایشات داروی مناسب را تجویز می کند داروهایی که عمدتاً برای تحریک غدد بزاقی تجویز می شوند شامل پیلوکارپین، برم هگزین و سویملین هستند البته بزاق مصنوعی نیز یکی از راه هایی است که پزشکان می توانند پیشنهاد دهند.
درمان خشکی دهان با طب سنتی
در طب سنتی علت خشکی دهان را وابسته به نوع طبع و مزاج هر فرد میدانند پزشکان طب سنتی معتقدند افراد سودایی و صفراوی بیش از سایر افراد در معرض ابتلا به این عارضه هستند. شربت سکنجبین که مخلوطی از سرکه و عسل است برای کسانی که از خشکی در ناحیه دهان و زبان و گلو رنج می برند توصیه می شود همچنین متخصصان طب سنتی استفاده از خاکشیر را برای افزایش رطوبت بدن توصیه می کنند و غرغره کردن آب نیز می تواند به طور موثری وضعیت بیمار را بهبود بخشد.
راه های پیشگیری از خشکی دهان
درمان های پیشنهادی که به آنها پرداختیم میتواند برای بسیاری از بیماران موثر باشد اما همیشه پیشگیری بهتر از درمان است.
راه های جلوگیری از خشکی دهان را می توان موارد زیر نام برد:
- نوشیدن مایعات و آب به اندازه کافی حداقل 8 لیوان در طول روز
- خوردن غذای نرم و آبکی مانند انواع سوپ ها
- استفاده مداوم و اصولی از سبزیجات و میوه ها
- رعایت بهداشت دهان و دندان
- پرهیز از سیگار و نوشیدن الکل
- نفس کشیدن درست از طریق بینی
سخن آخر
خشکی دهان اغلب زمانی اتفاق می افتد که غدد بزاقی در دهان شما به اندازه کافی تولید نمی شود و معمولاً به دلیل کم آبی بدن است به این معنی که شما آب کافی در بدن برای تولید بزاق مورد نیاز خود ندارید ولی با راه های پیشگیری و درمان آن میتوانیم آن را درمان کنیم ولی در موارد خاصی که دهان به شدت خشک شده است باید به پزشک مراجعه کنید تا علت آن را بیابید.
