پیشگیری از سوء تغذیه در سالمندان

داشتن یک برنامه غذایی مناسب، در همه سنین مهم است، اما در بین سالمندان از اهمیت بیش‌تری برخوردار است، زیرا روی سلامتی‌شان تاثیر بسزایی دارد. با افزایش سن، تغییرات زیادی در بدن به‌وجود می‌آید. این تغییرات، تغذیه سالمند را نیز تحت تاثیر قرار داده و نیاز‌های غذایی او را تغییر می‌دهد. برای مثال ابتلا به بعضی از بیماری‌ها، مثل مشکلات قلبی و عروقی، باعث می‌شود که سالمند نتواند غذاهای چرب یا شیرین بخورد.

یا اگر به فشار خون دچار شود، مصرف غذاهای شور و شیرین برایشان مضر خواهد بود. با توجه به اهمیت تغذیه باید یک برنامه غذایی مناسب با نیاز سالمند در نظر گرفته شود. اگر دانش و زمان کافی برای در نظر گرفتن یک برنامه غذایی مناسب و تهیه غذای مورد نظر را ندارید، استخدام پرستار سالمند در منزل می‌تواند برای شما انتخابی مناسب باشد.در این مقاله در مورد سوء تغذیه در سالمندان صحبت می‌کنیم و علل و راههای پیشگیری آن را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

سوء تغذیه چیست؟

سوء تغذیه ( Malnutrition in Older Adults) از مشکلاتی است که نگرانی زیادی برای سالمند و خانواده او به‌وجود می‌آورد. سوء تغذیه، زمانی بروز می‌کند که برنامه غذایی سالمند، نتواند مواد مغذی را به اندازه کافی یا به‌طور متعادل، برای حفظ سلامتی او فراهم کند.

تغذیه ناکافی موجب تأخیر در رشد، میان کودکان و نوجوانان و کاهش وزن و تحلیل رفتن بدن در افراد پیر می‌شود. درصورتی که بدن، مقدار متعادلی از مواد مغذی به دست نیاورد، فرد مبتلا به سوء تغذیه‌ای شده و نتیجه آن برخلاف تصور ممکن است چاقی و اضافه وزن نیز باشد. در این وضعیت میزان کالری دریافتی بیش از حد معمول است و باید درمان شود.

علل سوء تغذیه درسالمندان

بروز سوء تغذیه در بعضی از سالمندان ریشه در سبک زندگی آن‌ها، شرایط، بیماری‌ها و اتفاقاتی که در طول زندگی او رخ داده است دارد. نمونه آن تغییرات ادراکی است که منجر به مشکلات سوء تغذیه و پیامد‌های ناشی از آن می‌شود.

کاهش شنوایی

شاید تصور کنید که مشکلات شنوایی هیچ تاثیری بر میزان خورد و خوراک و دریافت مواد مغذی ندارد، اما اگر سالمند نتواند در یک جمع خانوادگی، هنگام غذا خوردن در گفت‌وگو شرکت کند و یا گفت‌وگو‌ها را بشنود، لذت چندانی از غذا خوردن نخواهد برد، در نهایت این مشکل منجر به سوء تغذیه می‌شود.

اختلالات بویایی

حس بویایی تاثیر زیادی بر کیفیت زندگی افراد دارد. از زمانی که از خواب بیدار می‌شویم، تا هنگام خواب، بوهای زیادی را حس می‌کنیم. از بوی نان گرفته تا بوی باران و گل و…. حتی بخش اعظمی از خاطراتمان را بوها تشکیل می‌دهند.

با افزایش سن، ممکن است سالمند اختلالاتی در حس بویایی نیز تجربه کند. یکی اثرات ناشی از اختلال بویایی و کاهش آن، سوء تغذیه است. زیرا مقدار زیادی از مزه‌ها را حس بویایی تشکیل می‌دهد و سالمندی که دچار مشکلات بویایی شده نمی‌تواند مزه‌ها را به‌خوبی متوجه شود یا انتخاب کند.

مشکلات چشایی

برای بررسی تاثیر حس چشایی بر سوء تغذیه بد نیست نگاهی بر عملکرد زبان و این حس داشته باشیم. هنگام خوردن غذا، آن را می‌جوییم که با این عمل در دهان و گلو، تعدادی از مولکول‌های غذا آزاد می‌شود. این مولکول‌ها به سلول‌های حسی موجود در دهان و گلو می‌رسد و آن‌ها را تحریک می‌کند. سلول‌های تحریک شده، پیامی به مغز فرستاده و پس از تحیلی‌های مغز، مزه را تشخیص می‌دهیم.

میزان سلول‌های چشایی در سطح زبان و گلو، زیاد است و هر دو یا سه هفته بازسازی می‌شوند؛ این درحالی است که با افزایش سن و رسیدن به سنین 50 سالگی، حساسیت سلول‌ها کاهش یافته و مانند قبل نمی‌توانند خود را بازسازی کنند. با افزایش مشکلات چشایی، میل به ‌غذا خوردن نیز کاهش پیدا کرده و درمواردی افراد مبتلا به این اختلال، تنها برای سیر شدن غذا می‌خوردند و از مزه آن هیچ درکی ندارند.

مشکلات دهان و دندان

دهان و دندان نقش اساسی در جویدن و بلع غذا دارند. معمولا با افزایش سن، میزان مشکلات دهان و دندان افزایش یافته و صرفا دلیل آن عدم مراقبت نیست؛ چراکه در این سنین بعضی از سالمندان دارو‌هایی مصرف می‌کنند که باعث پوسیدگی و از بین رفتن دندان‌ها می‌شود. تحقیقات انجام شده، نشان می‌دهد که بیش از 60 درصد افراد بالای 65 سال به بیماری دهان و دندان مبتلا می‌شوند.

سالمندانی که تعداد زیادی از دندان‌هایشان از بین رفته، نمی‌توانند برنامه غذایی مشابه سایر افراد داشته باشند. یا سالمندی که دندان مصنوعی دارد، ممکن است از خوردن بعضی از میوه‌ها مثل سیب و هویج، سبزیجات یا غذاهای سفت و چسبناک اجتناب کند و این مسئله تاثیر زیادی در میزان دریافت مواد غذایی و تعادل آن‌ها خواهد داشت.

کاهش فعالیت بدنی

به‌طور طبیعی سوخت و ساز و دریافت انرژی از مواد غذایی در افراد سالخورده کاهش می‌یابد. اگر سالمند از تحرک و ورزش کردن نیز بپرهیزد، این میزان سوخت و ساز به حداقل می‌رسد و کم‌تر احساس گرسنگی خواهد کرد. در بعضی از افراد کم‌تحرکی منجر به یبوست می‌شود.

با ابتلا به یبوست، تاخیر در تخلیه معده و مشکلات اینچنینی معمولا سالمند یکسری از غذاهایی که برای بدن لازم است را از برنامه غذاهایی خود حذف می‌کند. برخی از آن‌ها نیز از خوردن میوه و سبزیجات اجتناب خواهند کرد.

اختلالات روانی

قرارگیری سالمند در حالت‌های روانی آسیب‌زا مثل اضطراب، دمانس، استرس، تشویش و نگرانی، افسردگی و…. باعث بروز یکسری رفتار ناخواسته خواهد شد که پرخوری یا کم‌اشتهایی نمونه‌ای از آن‌ها است.

حتما تاکنون افرادی را دیده‌اید که از شدت استرس، کاهش وزن را تجربه کرده‌اند و یا افرادی که به دلیل استرس و اضطراب با پرخوری و افزایش وزن مواجه‌اند. در هر صورت باید برای درمان سوء تغذیه باید اختلالات روانی را درمان کرد.

تداخل دارو و غذا

حتما تاکنون نوشته‌های یک ساعت بعد از غذا، یک ساعت قبل از غذا با معده خالی و… را روی بسته دارو‌ها مشاهده کرده‌اید. معمولا دارو‌ها ترکیبات پیچیده‌ای دارند که مصرف نا‌به‌هنگام آن‌ها با مصارف غذایی تداخل ایجاد می‌کند.

گاهی تداخل غذا و دارو منجر به ناتوانی در هضم، ناتوانی در جذب مواد مغذی یا بی‌اشتهایی می‌شود. سالمندان از دسته افرادی هستند که باید برای جلوگیری از تداخلات داو و غذا، دقت بالایی داشته باشند، زیرا نه‌ تنها جهت درمان مشکلات مختلف، از دارو‌های متنوعی استفاده می‌کنند بلکه؛ کاهش سرعت جریان خون، کاهش میزان آب بدن، کاهش توده عضلانی، افزایش توده‌های چربی و مشکلات اینچنینی شرایط را برای تداخلات دارویی و مشکلات تغذیه در بدن آن‌ها فراهم می‌کند.

به همین دلیل سالمندان باید دارو‌های خود را به‌موقع مصرف کرده و برنامه غذایی مناسبی برای آن‌ها در نظر گرفته شود. اگر خانواده سالمند توانایی مدیریت دارو و مدیریت تغذیه او را ندارند می‌توانند از پرستار سالمند کمک بگیرند.

سایر دلایل سوء تغذیه در سالمندان

دلایل سوء تغذیه تنها به مواردی که گفته شد ختم نمی‌شود. مشکلات اجتماعی، سوء مصرف الکل، ابتلا به بعضی از بیماری‌ها و… دلایل دیگر ابتلا به سوء تغذیه هستند.

تشخیص سوء تغذیه

برای کمک به سالمندانی که در معرض ابتلا به سوء تغذیه قرار دارند، ابتدا باید این مشکل را تشخیص داد. یکی از روش‌های تشخیص، غربالگری MUST است.

تحقیقات، قابل اعتماد بودن این غربالگری را اثبات کرده است. برای انجام این غربالگری و تشخیص مشکلات، سالمند باید 5 مرحله طی کند.

1. در مرحله اول قد و وزن فرد را اندازه‌گیری کرده و شاخص توده بدنی او را به دست می‌آورند.
2. سپس درصد کاهش وزن پیش بینی نشده بدن او را محاسبه می‌کنند.
3. به شرایط روحی و جسمی سالمند امتیاز می‌دهند.
4. امتیاز 3 مرحله گذشته را با هم جمع کرده و نمره ریسک را به دست می‌آورند.
5. با توجه به نمره به دست آمده، یک برنامه مراقبت مناسب برای سالمند تهیه می‌شود.

اگر نمره به‌دست آمده 0 باشد، خطر سوء تغذیه وجود ندارد، اگر 1 باشد، نمره خطر متوسط و درصورتی که 2 باشد،نشان‌دهنده ریسک بالای ابتلا است.

پیامدهای سوء تغذیه در سالمندان

• سالمندان با دچار شدن به مشکل سوء تغذیه، با پیامد‌های منفی زیادی روبه‌رو خواهند شد.
• سالمندان مبتلا به سوء تغذیه، در مقابله با بیماری‌ها ضعیف‌تر خواهند بود و درمان آن‌ها بیش‌ از زمان معمولی طول می‌کشد. همچنین زخم‌های موجود در بدن آن‌ها زمان بیش‌تری برای بهبود نیاز خواهند داشت.
• کاهش تمرکز و از دست دادن حافظه از دیگر عوارض دچار شدن به این مشکل است.
• سیستم ایمنی بدن افراد مبتلا به سوء تغذیه، معمولا ضعیف‌تر از افراد طبیعی است به همین دلیل احتمال مبتلا شدن آن‌ها به عفونت و سایر بیماری‌ها افزایش می‌یابد.
• آن‌ها همچنین خستگی بیش‌از حد معمول را تجربه می‌کنند.

توصیه های رژیم غذایی مناسب برای سالمندان

اگر می‌خواهید سالمندتان به سوء تغذیه و مشکلات ناشی از آن دچار نشود، کافی است بعضی از مواد مغذی که بدن سالمند به آن‌ها احتیاج دارد را در برنامه غذایی او قرار دهید. به نکات زیر در برنامه‌ریزی برای رژیم غذایی آن‌ها دقت کنید.

غذاهای پروتئین‌دار

داشتن توده‌های عضلانی، منجر به افزایش کیفیت زندگی افراد، تناسب اندام و وزن مناسب می‌شود. در نتیجه حفظ و ساخت عضلات، اهمیت زیادی دارد. خیلی از افراد به دلیل طی کردن روند افزایش سن و پیری، کاهش حجم عضلات را تجربه می‌کنند.

کاهش حجم عضلات در سالمندان منجر به مشکلات مثل کاهش قدرت، کاهش تعادل و مشکل در راه رفتن می‌شود. آن‌ها همچنین ممکن است برای بالا رفتن از پله، انجام کار‌های روزمره و بلند کردن اجسام نیز به مشکل بربخوردند.

اما برای جلوگیری از این اتفاق چه‌کاری باید انجام داد؟ راه چاره در تغذیه مناسب و مصرف پروتئین است. مصرف پروتئین‌ها باعث تقویت عضلات می‌شود و برای جلوگیری از از دست دادن ماهیچه‌ها ضروری است.

تخم مرغ، ماهی،گوشت سفید، حبوبات و… از منابع پروتئینی هستند که باید در برنامه غذایی سالمند گنجانده شوند.

میوه‌ها و سبزیجات

میوه‌ها سرشار از ویتامین و مواد معدنی هستند و مصرف آن‌ها نه تنها به سالمندان بلکه به تمام گروه‌های سنی توصیه می‌شود. به همان اندازه که کمیت مصرف میوه و سبزیجات مهم است، تنوع در مصرف آن‌ها نیز اهمیت دارد. پس عزیزان شما برای داشتن زندگی بهتر باید طیف وسیعی از میوه‌ها و سبزیجات را مصرف کنند.

از طرفی مصرف این گروه از مواد غذایی باعث کاهش ابتلا به بعضی از بیماری‌ها مثل بیماری‌های قلبی عروقی، فشار خون، سرطان، دیابت، مشکلات چشمی و گوارشی شده و برای داشتن وزن متعادل به سالمند کمک کند. به همین جهت بهتر است، میزان مناسبی از میوه و سبزیجات را در برنامه غذایی قرار داده و به‌عنوان میان‌وعده به آن‌ها بدهید.

سیب، کیوی، مرکبات، خربزه، پاپایا و… تعدادی از میوه‌هایی هستند که مصرف آن‌ها برای سلامتی سالمند توصیه می‌شود.

مصرف آجیل‌ها

آجیل‌ها سرشار از مواد معدنی، ویتامین‌ها، فیبر و اسید‌های چرب اشباع نشده هستند. قرار دادن این مواد مغذی در برنامه غذایی روزانه و حتی هفتگی، می‌تواند در حفظ سلامتی سالمند موثر باشد، به‌گونه‌ای که تحقیقات نشان داده است که خطر مرگ در میان افرادی که 7 مرتبه در هفته آجیل می‌خورند، حدود 20 درصد کم‌تر از سایر افراد است.

از مزایای مصرف آجیل برای سالمندان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

• کاهش میزان مشکلات قلبی و عروقی
• فعال نگه‌داشتن ذهن و جلوگیری از مشکلات ناشی از آن
• جلوگیری از اضافه وزن
• پیشگیری از دیابت نوع 2
• کاهش درد و التهاب مفاصل
• کاهش خطر ابتلا به سرطان

مصرف صبحانه

پس از مصرف غذا در وعده شام، زمان زیادی تا صرف صبحانه طول می‌کشد. هنگام صبح بدن آماده دریافت مواد مغذی از جمله فیبر‌ها، پروتئین، انواع ویتامین‌ها و املاح است اما زمانی که از خوردن صبحانه اجتناب می‌شود، این مواد مغذی به بدن نرسیده و ممکن است در سایر وعده‌های غذایی نتوان آن را جبران کرد. 

مصرف صبحانه باعث می‌شود که سالمند در وعده‌های بعدی، میزان غذایی مناسب‌تری میل کرده و دچار اضافه‌وزن و چاقی نشود. مصرف صبحانه باعث کاهش نوسان میزان قند خون، داشتن انرژی، عملکرد ذهنی و تمرکز بیش‌تر خواهد شد.

سالمند را به خوردن صبحانه‌های سالم تشویق کنید و حدالامکان از دادن کوکی‌ها، شیرینی‌ها و کروسان در وعده صبحانه بپرهیزید.

بهتر است به‌جای این موارد خرما، زردآلو خشک، جو دوسر موسلی با دانه، ماهی تن با کره، نان تست گندم سبوسدار با روغن زیتون، تخم مرغ، گوجه فرنگی و پنیر را در وعده صبحانه آن‌ها قرار دهید.

آشپزی متنوع

اغلب افراد دوست ندارند غذاهای تکراری را برای چند روز یا در وعده‌های پشت سرهم مصرف کنند. از طرفی می‌توان گفت ما با چشمان خود غذا می‌خوریم، یعنی مقداری از لذت و اشتیاق به‌غذا خوردن، مربوط به رنگ و لعاب غذا و طعم و بوی آن است. در هر صورت پیری بر میل به‌غذا خوردن در سالمندان تاثیر می‌گذارد. پس بهتر است غذا‌های متنوع و خوش طعم و به شیوه‌های متفاوت مثل سرخ کردن، آب‌پز کردن، بخارپز، ماهیتابه و… را امتحان کنید.

مصرف آب

آب قسمتی زیادی از بدن انسان و تمام عملکرد‌های بدن از جمله دفع و هضم است. مصرف آن برای سلامتی ضروری است و باعث جذب بهتر مواد مغذی و رژیمی می‌شود. تاثیر مصرف آب در تنظیم سوخت و ساز بدن را نیز نمی‌توان نادیده گرفت. 

اگر سالمند به سوء تغذیه ناشی از مصرف کالری اضافی مبتلا باشد، مشکل او با نوشیدن آب حل شدنی است چراکه آب به حذف و کاهش کالری‌های اضافی در وعده‌های غذایی و میان وعده‌ها کمک می‌کند.

چگونه با کم اشتهایی در سالمندان مقابله کنیم

بعضی از سالمندان با کم‌اشتهایی دست و پنجه نرم می‌کنند. برای جلوگیری از مشکلات جدی و سوء تغذیه لازم است که به سرعت کم اشتهایی درمان شود.

اگر از ابتلا به این مشکل زمان کمی می‌گذرد می‌توانید با استفاده از چند نکته که در ادامه بیان می‌کنیم، به بهبود او کمک کنید اما اگر کم ‌اشتهایی سالمند به‌طول بینجامد بهتر است با یک متخصص درباره تغذیه او مشورت کنید. این نکات شامل:

• غذاهایی متنوعی را برای او تهیه کنید، تنوع غذایی و رنگ و لعاب غذا در افزایش اشتها تاثیرگذار است.
• سعی کنید بعضی از غذاها را با غذاهای دیگر پوشش دهید تا به میزان لازم از هر ماده مغذی را دریافت کند.
• افزودن یکسری از مواد غذایی به غذای سالمند، باعث افزایش اشتها می‌شود.
  برای مثال:
• شیرخشک را به ماست طبیعی بیفزایید و به سالمند بخورانید.
• می‌توانید به ماست، سالاد یا سوپ سبزیجات، آجیل یا میوه‌های خشک شده بیفزایید.
• تخم مرغ سرشار از مواد مورد نیاز برای سلامتی سالمند است می‌توانید آن را به سوپ سبزیجات افزوده و به سالمند بخورانید.
• افزودن کمی پنیر رنده شده به سوپ سبزیجات، سالاد و پاستا در افزایش اشتها تاثیرگذار است.

درمان سوء تغذیه با استخدام پرستار

سوء تغذیه در هر سنی ممکن است اتفاق بیفتد، اما بروز آن در پیری، خطرناک است و باید فورا درمان شود. این مشکل ممکن است به دلایلی مثل اختلالات ادراکی(مشکلات بویایی، شنوایی، بینایی، چشایی)، مصرف بعضی از دارو‌ها، ابتلا به برخی از بیماری‌ها، شرایط محیطی و… بروز کند. در این شرایط داشتن یک برنامه غذایی مناسب تاثیر بسزایی در بهبود او دارد.

بهتر است انواع آجیل‌ها، پروتئین‌ها، سبزیجات، میوه‌ها و مواد غذایی حاوی سایر ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز را در برنامه غذایی سالمند قرار دهید. اگر زمان کافی برای تهیه برنامه غذایی و غذای مناسب برای سالمند را ندارید میتوانید از خدمات پرستار درمنزل آسانیسم استفاده کنید. پرستاران ما علاوه بر نگهداری و مراقبت از سالمند در منزل، برنامه غذایی مناسبی برای او در نظر خواهند گرفت. برای ثبت سفارش و دریافت خدمات با شماره 02191304433 تماس حاصل نمایید.