بارداری خارج از رحم چیست؟

در بارداری طبیعی بعد از لقاح، تخمک بارور شده وارد رحم می‌شود تا جنین در آنجا به صورت طبیعی رشد کند. ولی در بارداری خارج از رحم تخمک به رحم مادر نمی‌رسد و رشد جنین در خارج از رحم شروع می‌شود.

اکثر مواقع علت بارداری خارج از رحم آسیب به لوله‌های رحم (بخشی از دستگاه تناسلی زنان که رحم را به تخمدان متصل می‌کند) است و در بیشتر بارداری های خارج از رحم تخمک در یکی از دو لوله رحم است.

علائم بارداری خارج از رحم شبیه بارداری طبیعی ولی شدیدتر است که شامل خونریزی واژن، درد در شکم و لگن، یبوست یا اسهال و استفراغ است. علائمی مانند غش کردن، خونریزی شدید، فشار شدید در لگن، باسن یا درد شانه می‌توانند اورژانسی باشند و ممکن است نشانه پارگی لوله رحم باشد.

به گفته WebMD سایت پزشکی معروف آمریکایی:

« بررسی و آمار این بیماری کمی مشکل است، برخی از آمار نشان می‌دهند که در آمریکا از هر 50 حاملگی یکی به بارداری خارج از رحم تبدیل می‌شود که اگر درمان نشود می‌تواند لوله رحم را پاره کند و برای مادر خطرناک و کشنده باشد. در واقع، حاملگی خارج رحمی علت اصلی مرگ و میر در سه ماه اول بارداری است.»

www.webmd.com

در بارداری خارج از رحم راهی برای نجات جنین نیست و همیشه به سقط جنین ختم می‌شود زیرا تخمک خارج از رحم، نمی‌تواند به منبع خون مورد نیاز برای رشد برسد. احتمال رشد تخمک در خارج از رحم وجود دارد ولی تخمک دیگر بارور نیست، در واقع به یک تومور تبدیل شده که در صورت درمان نکردن آن برای مادر بسیار خطرناک است.

علائم بارداری خارج از رحم

معمولا در اول بارداری، شما علائم بارداری خارج از رحم را احساس نمی‌کنید و برخی از علائم ممکن است شبیه حاملگی نرمال باشد که شامل از دست دادن پریود، درد شکم، حالت تهوع، تغییر در اشتها و حساس شدن سینه‌ها باشد. در بیشتر مواقع اولین علائم بارداری خارج از رحم در هفته چهارم ظاهر می‌شود. علائم زیر معمولا بین هفته چهارم تا دوازدهم خود را نمایان می‌کند:

• عدم قاعدگی و علائم دیگر حاملگی
• خونریزی واژن
• ترشحات قهوه‌ای رنگ و آبکی از واژن
• درد لگن
• خستگی و ناتوانی
• درد زیر شکم
• درد در ناحیه پایین کمر
• درد در شانه و گردن
• مشکل در مدفوع و ادرار (یبوست، اسهال و تکرر ادرار)
• احساس درد یا ناراحتی هنگام دستشویی کردن

در ادامه برخی از علائم شایع بارداری خارج از رحم را بیشتر توضیح دادیم تا بتوانید سریع‌تر شرایط خطرناک یا نگران کننده را مشخص نمایید و به دکتر مراجعه نمایید.

خونریزی واژن

خونریزی از واژن در بارداری به اندازه پریود می‌تواند نشانه بارداری خارج از رحم باشد. در این صورت هر چه سریعتر به دکتر مراجعه کنید تا درمان مناسب برای شما مشخص شود.

در نظر داشته باشید که لکه بینی در بارداری (خونریزی خفیف) نسبتا شایع و طبیعی است. ولی در صورت هرگونه خونریزی واژن (چه خفیف چه شدید) باید به دکتر خود اطلاع دهید. 

درد لگن و زیر شکم

درد شکم معمولا در یک طرف لگن بوده که به طور مزمن ایجاد شده، در زمان دستشویی رفتن باعث ناراحتی می‌شود و با گذشت زمان بدتر می‌شود یا ناگهانی تشدید یابد. اگر درد زیر شکم غیر قابل تحمل یا با خونریزی شدید همراه شود، باید هرچه سریع‌تر به اورژانس مراجعه کنید. 

دیگر عواملی که ممکن است باعث درد شکم شود شامل اشکال معده، آلودگی غذایی، گیر کردن باد در شکم یا هرگونه اتفاق معمول‌تر باشد. پس اگر دل درد داشتید، نیازی به اضطراب یا نگرانی شدید نیست، به دکتر مراجعه کنید تا دلیل دل درد شما مشخص شود.

مشکلات گوارشی زمانی که دستشویی می‌روید

برخی از مشکلات گوارشی زمان بارداری خارج از رحم شامل درد زمان ادرار یا مدفوع کردن و اسهال است. شما ممکن است در برخی مواقع نیاز فوری به دستشویی رفتن داشته باشید یا مشکل تکرر ادرار داشته باشید.

درد شانه

اگر بارداری شما در لوله رحم اتفاق بیوفتد، ممکن است درد شانه نیز داشته باشید. درد شانه به‌همراه خستگی، بی رنگی یا خونریزی واژنیال یک نشانه اورژانسی است و نیازمند درمان فوری است.

علائم اورژانسی و پارگی لوله رحمی

حاملگی خارج از رحم می‌تواند باعث ترکیدن یا پارگی لوله فالوپ (رحم) شود. علائم اورژانسی آن شامل موارد زیر است:

• غش کردن
• خستگی و سرگیجه
• فشار خون پایین
• درد در لگن
• درد شانه
• درد در زیر شکم (به‌خصوص در یک سمت شکم)
• فشار شدید به معقد و مشکلات مدفوعی

هنگامی که لوله رحم می‌ترکد، درد ناگهانی، تیز و شدید زیر و در یک سمت شکم احساس می‌کنید. این یک شرایط اورژانسی است، باید هرچه سریع تر به اورژانس مراجعه کنید و به متخصص زنان خود تماس بگیرید.

تفاوت بین علائم بارداری سالم و خارج از رحم

علائم بارداری سالم و خارج از رحم ممکن است در برخی موارد بسیار مشابه به نظر برسند، اما دارای تفاوت‌های مهمی هستند که می‌توانید با یافتن آن‌ها بارداری خارج از رحم را شناسایی کنید. 

علائم بارداری سالم معمولاً شامل مواردی مانند تاخیر در قاعدگی، تغییرات در سینه‌ها (افزایش حجم و حساسیت)، خستگی، تهوع و استفراغ، افزایش ادرار، تغییرات در اشتها و حس بویایی، افزایش خواب‌آلودگی، و تغییرات در مزاج است.

اما در صورت وقوع بارداری خارج از رحم، علائم شدیدتر و خطرناک‌تر هستند. برخی از علائم‌های متفاوت شامل خونریزی واژینال (ممکن است شدید باشد)، درد شدید شکم، درد در قسمت تحتانی پشت بوده که با استراحت کردن آرام نمی‌شود.

علائم بارداری سالم	علائم بارداری خارج از رحم
تاخیر در قاعدگی	درد مزمن و شدید در یک طرف از شکم
تهوع و استفراغ	درد و فشار در قسمت معقد
لکه بینی در بارداری (خونریزی خفیف واژن)	خونریزی شدید (خونریزی به اندازه قاعدگی یا بیشتر)
خستگی و خواب آلودگی	غش کردن
تغییرات در مزاج، اشتها و حس بویایی	درد در شانه

در صورتی که مطمئن نیستید حامله هستید یا خیر، مقاله علائم اولیه حاملگی را مطالعه کنید.

علل حاملگی خارج از رحمی

در بیشتر مواقع حاملگی خارج از رحم، به دلیل تخریب لوله رحم که نمی‌گذارد تخمک به درستی وارد رحم شود ایجاد می‌شود. آسیب و تخریب لوله رحم ممکن است به دلایل زیر رخ دهد:

• داشتن زخم، التهاب یا چسبندگی در ناحیه لگن به دلیل عمل جراحی در گذشته ایجاد شده است.
• بیماری عفونی جنسی (STI) می‌تواند به لوله رحم آسیب بزند.
• داشتن تومر یا توده که باعث مسدود شدن لوله رحم شده است.
• مادر با یک لوله فالوپ نامناسب به دنیا آمده است.

عوامل خطری که وقوع حاملگی خارج از رحم را بالا می‌برد

عوامل مختلفی وجود درد که ریسک و خطر این عارضه را بیشتر می‌کند. اگر یک یا چند تا از موارد زیر را دارید، ممکن است در خطر حاملگی خارج از رحم باشید:

• سابقه استعمال دخانیات یا سیگار
• سن بالای 35 سال
• سابقه بارداری خطرناک
• در گذشته مشکلات ناباروری داشتید
• باروری به صورت لقاح آزمایشگاهی (IFV) انجام شده باشد
• بارداری دوقلو داشته باشید
• آندومتریوز (Endometriosis)
• سابقه عمل توبکتومی یا بستن لوله‌های رحمی
• استفاده از دستگاه آی یو دی زمان القاح
• سابقه بارداری خارج از رحم

متاسفانه اگر هیچکدام عوامل بالا را نداشته باشید باز در خطر حاملگی خارج از رحم هستید. در واقع تا 50 درصد از زنانی که بارداری خارج از رحم را تجربه کردند هیچکدام از عوامل بالا را نداشته‌اند.

اگر متوجه شدید که باردار هستید و از دستگاه آی یو دی برای جلوگیری از بارداری استفاده می‌کنید، یا سابقه بستن لول‌های رحمی دارید، فورا به پزشک مراجعه کنید. حاملگی خارج از رحم در این مواقع شایع‌تر است. (منبع = وب سایت my.clevelandclinic.org)

مکان‌ها و انواع بارداری خارج از رحم

در حالی که بیشتر حاملگی های خارج از رحم در لوله رحم اتفاق می‌افتد، تخمک ممکن است در دیگر مکان‌های دستگاه تناسلی نیز قرار گیرد. دیگر انواع بارداری خارج رحم شامل موارد زیر است:

• بارداری لوله‌ای: شایعترین نوع بارداری خارج از رحم است که در آن تخمک در لوله فالوپیان قرار می‌گیرد.
• بارداری تخمدانی: تخمک بارور شده در قسمت بیرونی تخمدان شما شروع به رشد می‌کند. 
• بارداری شکمی: در برخی مواقع نادر تخمک وارد دیواره شکم و ستون فقرات می‌شود. در این نوع حاملگی خارج از رحم، حرکت مایع شکم می‌تواند تخمک را به پشت رحم جایی که اسپرم آن را بارور کند منتقل دهد.
• بارداری در دهانه رحم: بعضی مواقع تخمک در بخش دهانه رحم نیز قرار گیرد که به دلیل ضربه در داخل رحم اتفاق می‌افتد.
• بارداری در محل برش سزارین: اگر قبلا سزارین انجام داده باشید، ممکن است تخمک بعدی شما در برش سزارین نیز کاشته شود.
• بارداری هتروتوپیک: این نوع بسیار نادر است که معمولا در بارداری دوقلوها رخ میدهد که در آن یک قل وارد رحم شده و دیگری خارج از رحم تشکیل می‌شود.

از کجا بفهمیم بارداری خارج از رحم است؟

دانستن تفاوت‌ها بین علائم بارداری سالم و خارج از رحم می‌تواند تا حدی به شما در مشخص کردن بارداری خارج از رحم کمک کند. اما برای تشخیص قطعی بارداری خارج از رحم، نمی‌توان فقط به تفاوت‌ها تکیه کرد.

برای همین دکتر در بیشتر مواقع تست‌های مختلف انجام می‌دهد تا مطمئن شود که بارداری خارج ار رحم اتفاق افتاده است. 

سونوگرافی واژن

آسانترین روش تشخیص بارداری خارج از رحم آزمایش سونوگرافی اندواژینال است. در این آزمایش پزشک از پروب (وسیله‌ی استوانه‌ای شکل برای جستوجوی اعضای داخل بدن) برای یافتن تخمک باور شده استفاده می‌کند.

در سونوگرافی اندواژینال پروب از طریق واژن وارد بدن می‌شود و سپس امواج صوتی ساطع می‌کند تا با انعکاس صدا از دستگاه تناسلی شما تصویربرداری کند. معمولا در این تصویر دکتر می‌تواند ببیند که آیا تخمک بارور شده در یکی از لوله‌های فالوپ شما کاشته شده یا خیر. در برخی مواقع نادر مشاهده و تشخیص آن دشوار است که در این صورت تست و آزمایشات دیگر انجام می‌شود.

آزمایش خون

آزمایش خون برای اندازه گیری هرمون‌های بارداری گنادوتروپین جفتی انسانی یا (HCG) انجام می‌شود. معمولا آزمایش دو بار و به فاصله 48 ساعت از هم انجام می‌شود تا دکتر بتواند تغییرات آن را در طول زمان مشخص کند.

اگر در سونوگرافی حاملگی خارج از رحم یافت نشد این می‌تواند به شناسایی کمک کند، چون سطح هرمون HCG در بارداری خارج از رحم معمولا کمتر بوده و افزایش آن در دو روز پایین‌تر از حاملگی طبیعی است.

نتایج این آزمایش برای تشخیص حاملگی خارج از رحم که در لوله فالوپ نیست بسیار مفید است.

جراحی کاوشی

اگر بازهم دکتر نتوانست بارداری خارج از رحم را تشخیص دهد یا جای بارداری خارج از رحم را پیدا کند، جراحی کاوشی انجام می‌دهد. این جراحی کم تهاجمی بوده که به لاپاراسکوپی نیز معروف است. 

این عمل به صورت جراحی سوراخ کلیدی است که در آن شما بیهوش می‌شوید تا دکتر با یک برش کوچک بتواند لوله بینایی لاپراسکوپ را وارد بدن کند. پزشک به وسیله لاپراسکوپ مکان‌ها شایع در بارداری خارج از رحم را بررسی می‌کند تا مکان تخمک را پیدا کند.

اگر در جراحی کاوشی تخمک یافت شد و امکان برداشت آن وجود داشت، پزشک درمان حاملگی خارج از رحم را هم انجام می‌دهد و تخمک را از بدن شما خارج می‌کند تا دیگر نیازی به جراحی دوم یا آمپول سقط جنین نداشته باشید.

درمان بارداری خارج از رحمی

متاسفانه در بارداری خارج از رحم هیچ راهی برای نجات جنین وجود ندارد و تمام روش‌های درمانی به سقط جنین و پایان حاملگی ختم می‌شوند. درمان این عارضه برای سلامت مادر بوده چون بارداری خارج از رحم برای فرد حامله خطرناک، دردناک و کشنده است.

درمان بارداری خارج از رحم سه روش اصلی دارد:

1. مدیریت درد و بررسی شرایط
2. آمپول متوترکسات برای سقط جنین خارج از رحم
3. جراحی

مدیریت درد و بررسی شرایط

در بیشتر مواقع خود بدن تخمک باور شده را در بدن حل می‌کند و نیازی به دارو یا جراحی وجود ندارد. در چنین شرایط بهترین درمان نظارت و بررسی شرایط مادر است در صورتی که بدن نتواند تخمک را حل کند یا مادر علائم خطرناک بارداری خارج از رحم نشان دهد، درمان‌های پزشکی آغاز می‌شود.

در طول زمان مدیریت و کنترل بیماری پزشک اقدامات زیر را انجام می‌دهد:

• برای بررسی سطح خون از شما آزمایش‌های خون منظم می‌گیرد تا اگر کم خونی پیش آمد سریعا اقدام به درمان جدی‌تر کند.
• برای تمیز نگه داشتن واژن زمان خونریزی به جای تامپون به شما نوار بهداشتی یا حوله مخصوص پیشنهاد می‌دهد.
• زمان درد شکم برای تسکین آن پاراستامول یا مسکن مشابه تجویز می‌کند.
• در صورت بروز هرگونه علائم جدی‌تر فورا درمان‌های موثرتر انجام می‌دهد.

مزیت مدیریت و بررسی علائم بارداری خارج از رحم این است که شما هیچگونه عارضه جانبی برای درمان تجربه نخواهید کرد. ولی هنوز خطر کوچک برای پارگی لوله رحم وجود دارد که یکی از اصلی‌ترین معایب این روش درمانی است.

متوترکسات: آمپول برای سقط جنین خارج از رحم

اگر لوله رحم شما سالم باشد و زیاد از زمان بارداری شما نگذشته باشد، پزشک به شما آمپول متوترکسات تجویز می‌کند. برای درمان فقط به یک تزریق نیازمند هستید. بعد از تزریق، این دارو جلوی رشد تخمک باور شده را می‌گیرد تا بدن شما آن را در طول 4 تا 6 هفته آینده جذب کند. 

از مزایای این درمان می‌توان به کم تهاجمی بودن و درمان قطعی جنین خارج از رحم اشاره کرد. ولی بعد از تزریق باید تا 3 ماه از تلاش برای بچه دار شدن مجدد اجتناب کرد و در این مدت از یک محصول مطمئن برای پیشگیری از بارداری استفاده کنید. این درمان برای کسانی که بیماری‌های خاصی دارند یا در حال شیر دادن هستند توصیه نمی‌شود.

عوارض جانبی این آمپول شامل درد دل، سرگیجه، احساس کسالت، حالت تهوع و اسهال است. در برخی مواقع نادر نیز همچنین احتمال پارگی لوله رحم وجود دارد که در این صورت تنها راه درمان جراحی است.

 جراحی برای حاملگی خارج از رحم

در بیشتر مواقع جراحی شما لاپاراسکوپی خواهد بود که برای سقط جنین قبل رشد آن انجام می‌شود. در طول لاپاراسکوپی مراحل زیر انجام می‌شود:

1. جراح شما را بیهوش می‌کند (بی هوشی به صورت عمومی بوده)
2. برش کوچکی روی شکم ایجاد می‌کند
3. یک لوله نازک (لاپاروسکوپ) را به همراه ابزار جراحی وارد برش می‌کند
4. اگر لوله رحم سالم باشد، جراح فقط تخمک را خارج می‌کند (سالپنگوستومی) در غیر این صورت تمام لوله را برمیدارد (سالپنژکتومی).

موثر ترین روش درمان برداشت لوله رحم است تا به هیچ عنوان حاملگی خارج از رحم دوباره رخ ندهد. در بدن دو لوله رحم وجود دارد، پس برداشت یک لوله رحم روی شانس بارداری شما در آینده تاثیر زیادی نمی‌گذارد و امکان حاملگی دوباره وجود دارد.

جراحی اورژانسی بارداری خارج رحمی چه زمان انجام می‌شود؟

اگر لوله رحم ترکیده باشد، باید به صورت اورژانسی جراحی شوید. در زمان اورژانسی جراح برشی بزرگتر ایجاد می‌کند (لاپاراتومی) تا بتواند خونریزی را متوقف کرده و درصورت امکان لوله رحم را ترمیم کند. در بیشتر جراحی‌های اورژانسی لوله رحم باید خارج شود.

عکس سونوگرافی بارداری خارج از رحم 

این عکس‌ها از آزمایشات و مطالعات مختلف گرفته شده که هر کدام مراحل مختلف و انواع بارداری خارج از رحم را نشان می‌دهد. این عکس‌ها در جلسه سونوگرافی گرفته شده.

حمایت و مراقبت از فرد بعد از حاملگی خارج رحم

از دست دادن بارداری برای تمام خانوار ویرانگر و ناراحت کننده است. تلاش کنید که از دست دادن جنین را بپذیرید و در مورد احساسات خود با دیگران صحبت کنید. ناراحتی خود را درون نریزید و بگذارید که ناراحت شوید. 

با همسر، عزیزان و خانواده خود در مورد ناراحتی های خود صحبت کنید. مشاوره روانشناسی برای کسانی که جنین خود را به دلیل بارداری خارج از رحم از دست داده‌اند خیلی مفید است. آمار نشان می‌دهد که خانم‌ها بعد از سقط جنین 2 برابر نسبت به دیگران در خطر افسردگی هستند.

همیشه سلامت روحی و روانی خودتان را جدی بگیرید و اگر کودکان دیگری دارید و احساس می‌کنید که ناراحتی شما، توان مراقبت کردن از آن‌ها را سلب کرده، پرستار کودک درخواست کنید تا با خیال راحت به شرایط روحی خودتان بپردازید.

تلاش برای دوباره حامله شدن

بسیاری از زنانی که حاملگی خارج از رحم داشتند می‌توانند در آینده دوباره حامله شوند و بدون هیچ گونه مشکلی فرزند خود را به دنیا بیاورند. حتی اگر یکی از لوله‌های رحم برداشته شود، تخمک با اسپرم در لوله دیگر لقاح می‌کند و به بارداری عادی ختم می‌شود.

مراقبت در زمان بارداری برای کسانی که قبلا حاملگی خارج از رحم داشتند بسیار مهم است. خطر تکرار حاملگی خارج از رحم برای زنان با تاریخچه این عارضه بالاتر از حد نرمال است. پس حتما قبل از تلاش برای حاملگی و در طول حاملگی منظم به پزشک یا متخصص زنان و زایمان مراجعه کنید.

جلوگیری از بارداری خارج از رحم

هیچ راه قطعی برای جلوگیری از حاملگی خارج از رحم وجود ندارد. اما می‌توانید با تغییر سبک زندگی شانس خطرات خود را کاهش دهید.

• زمان رابطه جنسی از کاندوم استفاده کنید. این باعث می‌شود خطر ابتلا به عفونت‌ها جنسی و التهابات لگنی کمتر شود.
• از محصولاتی مانند دوش واژنیال خودداری کنید. برخی مطالعات نشان می‌‎دهند که استفاده از دوش واژینال خطر حاملگی خارج از رحم را افزایش می‌دهد.
• سیگار، ویپ و قلیان را ترک کنید.

اگر قبلا به بارداری خارج از رحم دچار شدید، حتما قبل از تلاش برای باردار شدن به دکتر متخصص مراجعه کنید تا راه کاهش خطرات حاملگی خارج از رحم را به شما آموزش دهد.

سوالات متداول