یرقان یا زردی یکی از بیماری‌های شایع در بین نوزادان است که از هر 5 نوزاد در سه نفر (درصد شیوع 60 درصد) مشاهده می‌شود. یرقان به معنای زرد شدن پوست و سفیدی چشم‌ها است که در اثر بیش از حد بودن مقدار بیلی روبین در خون ایجاد می‌شود. یرقان معمولاً در 5 روز نخست پس از تولد ایجاد می گردد. اغلب نوزادان در 5 روز اول زندگی شان زردی خفیف دارند و پس از گذشت این مدت زمان، بهبود می‌یابند اما نوزادانی که سطح بیلی روبین بالا و زردی شدید دارند، باید تحت نظر پزشک قرار گرفته و معالجه شوند.
زردی شدید میتواند خطرناک بوده و اگر درمان نشود، احتمال ایجاد مشکلات مغزی کرنیکتروس (Kernicterus) و یا حتی عوارض و بیماری‌های مادام العمر دارد. پرستار نوزاد در تمام مراحل درمان مراقبت های مورد نیاز، نظیر پایش علائم، توجه به تغذیه نوزاد و علائم کم آبی (دهیدراتاسیون) را انجام داده و در عین حال نکات لازم و مورد نیاز در خصوص زردی را به والدین نوزاد آموزش می دهد.
انواع زردی در نوزادان
زردی فیزیولوژیک
تقریباً در اکثر این نوزادان هیچ بیماری زمینه‌ای وجود ندارد و علت بروز زردی فیزیولوژیک، کبد آنهاست که قادر به دفع بیلی روبین (ماده شیمیایی زرد رنگ مایل به سبز تولید شده بر اثر تخریب گلبول‌های قرمز خون) اضافی نیست. بیلی روبین موجود در خون توسط کبد برداشت شده و تغییر میدهد، سپس بخشی توسط کلیه ها و بخشی دیگر از طریق صفرا با مدفوع دفع می شود. بنابراین اگر قدرت کبد در برداشت و تغییر شکل این ماده رنگی کم شده باشد، این ماده زرد رنگ در خون افزایش پیدا کرده و در تمامی نسج های بدن وارد و رنگ این نسوج (مثل پوست و سفیدی چشم) زرد می شود.
لازم است بدانید: هر چه سطح بیلی روبین بالاتر رود، زردی از طرف سر به قسمت های پایین بدن سرایت کند، میتواند به سمت گردن و سپس قفسه سینه پیش رود و در موارد شدیدتر به دست و پا برسد.
نکته مهم: بیلی روبین در زردی فیزیولوژیک می تواند به سیستم اعصاب مرکزی در حال تکامل نوزاد آسیب بزند.
“به مواردی که بیلی روبین در سلول های مغزی رسوب کرده و باعث اختلال در متابولیسم و فعالیت نورون ها شود، کرنیکتروس (Kernicterus) گفته می شود.”
بیشتر خانواده ها در هنگام ترخیص از بیمارستان، نوزادشان درجاتی از این نوع زردی را دارد؛ این خانواده ها می توانند با استفاده از خدمات پرستاری، مراقبت های مورد نیاز نوزادشان را مطابق اصول علمی و پزشکی در منزل ادامه دهند.
زردی ناشی از شیر مادر
با از بین رفتن زردی فیزیولوژیک در نوزادان، زردی ناشی از شیر مادر همچنان فرزند تازه متولد شده وجود داشته که در نوزادان سالم، کامل و شیرخوار این زردی نیز دیده می‌شود. علت شناخته شده‌ای برای زردی ناشی از شیر مادر وجود ندارد. زردی شیر مادر ارثی می باشد اما بدان معنا نیست که در این نوع از زردی نوزاد، شیردهی می بایست متوقف شود و شیر مادر دارای مشکل است.
اکثر نوزادان دارای زردی شیر مادر، امکان افزایش میزان سطح بیلی روبین در حدود 14 روز دارند. طول دوره زردی شیر مادر، 3 تا 12 هفته پس از تولد است. با تغذیه خوب کودک و نظارت بر سطح بیلی روبین نوزاد به ندرت عوارض جدی پیش می آید.
زردی شیردهی
زردی شیردهی با زردی ناشی از شیر مادر متفاوت است. زردی شیردهی زمانی ایجاد شده که کودک شیر کافی نداشته باشد. زردی ناشی از شیردهی در صورتیکه یک نوزاد شروع خوبی در تغذیه با شیر مادر نداشته، به خوبی پستان را نگیرد یا جایگزین‌های دیگری مکمل شده و منجر به اختلال در شیردهی شده، رخ می دهد. با مصرف مناسب و کافی نوزاد و کودک از شیر مادر حرکات روده کودک افزایش یافته و باعث شده از ساخت بیلی روبین جلوگیری شود.
رفع زردی شیردهی: با افزایش شیردهی و کمک مشاور شیردهی (برای اطمینان از مصرف مقدار کافی شیر در نوزاد)،اغلب خودش رفع می‌شود.
درمان زردی نوزاد
درمان زردی با توجه به میزان بیلی روبین انجام می گیرد. اگر عدد بیلی روبین زیر 20 میلی گرم باشد از روش های زیر استفاده می-شود.
- افزایش شیردهی به 8 تا 12 بار در طول روز به نوزاد دارای زردی. تخلیه بیلی روبین با افزایش شیردهی که منجر به افزایش حرکت روده می‌شود.
- وقفه تغذیه با شیر مادر به ندرت یک درمان مؤثر برای زردی نوزاد شیرخوار است. اگر سطح بیلی روبین نوزاد به 20 میلی گرم یا بالاتر برسد توصیه‌ی متوقف کردن شیردهی به مدت 24 ساعت ممکن است همراه با فوتوگرافی انجام شود. این توقف کوتاه مدت بسیار قابل توجه میتواند سطح بیلی روبین را کاهش دهد. پس از 24 ساعت، مادر میتواند مجدد شیردهی را شروع کند. بهترین راه برای جلوگیری از هرگونه مشکل در رابطه شیردهی، استفاده از کمک شیردهی برای ارائه مکمل و پمپ کردن در طول این دوره‌ی ۲۴ ساعته خواهد بود.
- نور مخصوص مورد استفاده در فتوتراپی بیلی روبین را تغییر شکل میدهد و به تنظیم بهتر آن توسط کودک کمک می کند. درمان مطمئن و کم خطر با عوارض به ندرت فتوتراپی، برای مصون ماندن چشم ها از نور فتوتراپی برای نوزادان زودرس از چشم بندهای مخصوص استفاده می‌شود. “از این روش برای نوزادانی که غلظت سرم بیلی‌روبین آنها بیش از 14 میلی‌گرم در دسی لیتر و کمتر از 18 میلی‌گرم در دسی لیتر باشد استفاده می شود.”
- تعویض خون نوزادان دارای زردی:
“در این روش کل خون نوزاد با دو برابر حجمش از خون مادر تعویض می‌گردد. در این روش از راه ورید نافی به ازای هر کیلوگرم وزن نوزاد، ۷۵ تا ۱۷۰ میلی‌لیتر از خون مادر مورد استفاده قرار می‌گیرد. در زمان انجام تعویض خون نباید فوتوتراپی را قطع نمود و به صورت روتین نباید کلسیم وریدی داد، مگر اینکه نیاز به کلسیم به صورت مستقل ثابت شود.”
