پوکی استخوان در سالمندان

پوکی استخوان در سالمندان از بیماریهای شایع در جهان است که به معنای از دست دادن توده های استخوانی است، به طوریکه از هر دو زن یک زن و از هر پنج مرد یک مرد 50 سال یا بالاتر دچار شکستگی های ناشی از پوکی استخوان میشوند. پرستار سالمند میتواند در تسکین درد، پیشگیری از آسیب های دیگر ناشی از بیماری، وی را همراهی نماید.

این بیماری باعث کاهش توده استخوانی، تخریب و کاهش قدرت استخوان میشود. استخوانها به طور مداوم در بدن تخریب، بازسازی و ساخته میشوند و تعادلی بین تخریب و ساخت استخوانها وجود دارد. اما در پوکی استخوان سرعت تخریب از سرعت ساخت و بازسازی پیشی میگیرد، در نتیجه تودهی استخوانی کاهش مییابد.

استخوانها در اثر پوکی استخوان متخلخل، شکننده و کم دوام شده و در اثر یک فشار کوچک مثل افتادن و یا در موارد پیشرفته تر در اثر راه رفتن یا حرکات ساده و معمول استخوانها دچار شکستگی میگردند. شایع ترین شکستگیهای ناشی از پوکی استخوان دراستخوان هیپ، مچ دست و مهره های سینه ای و کمری اتفاق میافتد. از شکستگی استخوان در افراد مسن، به عنوان اولین نشانه ی احتمالی پوکی استخوان در سالمندان یاد می شود. همچنین در اثر فشرده شدن ستون مهرهها حالت بدن سالمند تغییر می کند و فرد حالت خمیده به سمت جلو (گوژپشت) پیدا می کند؛ این افراد گاها به علت شکستگی مهره یا تغییر شکل مهره ها، دردهایی در کمر و پشت احساس می کنند. ممکن است بیمار کاهش مداوم و همیشگی قد را نیز تجربه کند.

از دست دادن توده استخوانی با سن نیز ارتباط مستقیم دارد. در اثر افزایش سن ترشح بعضی از هورمونهایی که در ساخت و تخریب استخوان نقش دارند مانند هورمون کلسیتوسین و هورمون پاراتورمون دستخوش تغییر میشوند. هورمون کلسیتوسین مانع جذب استخوان شده و تشکیل استخوان را سرعت میدهد و هورمون استروژن از تخریب و جذب استخوان جلوگیری میکند که در سالمندان با کاهش چشمگیر این دو هورمون روبرو هستیم. در مقابل هورمونهایی مثل پاراتورمون که برای بقای استخوان سودمندی چندانی ندارند، افزایش پیدا میکنند.

عوامل افزایش دهنده ریسک پوکی استخوان در سالمندان

جنسیت و ژنتیک

زنان نسبت به مردان بیشتر در معرض خطر پوکی استخوان قرار دارند. همچنین سابقه ی شکستگی در خانواده نیز به عنوان یکی از عوامل مرتبط به ژنتیک شناخته میشود. افراد دارای پوست روشن یا بسیار لاغر بیشتر در معرض پوکی استخوان قرار دارند، این درحالی است که نژاد آفریقایی از بافت استخوانی مستحکمتری برخوردار است.

سن

استخوان سازی در انسانها تا سن 35 سالگی ادامه دارد ولی بعد از آن منابع استخوانی رو به تحلیل میرود. بطوریکه هر چه سن بالاتر رود احتمال پوکی استخوان در سالمندان نیز بیشتر میگردد. شیوع این بیماری در زنان بالای 80 سال 50% میباشد. یائسگی در زنان و کاهش تستسترون در مردان در اثر افزایش سن نیز بر ایجاد پوکی استخوان موثر است.

تغذیه

تغییرات گوارشی به وجود آمده در سالمندان سبب کاهش جذب کلسیم غذا میشود از طرفی دفع کلیوی کلسیم نیز افزایش مییابد. این درحالی است کلسیم یکی از ارکان مورد نیاز برای ساخت استخوان است و کمبود آن، افراد سالمند را در معرض پوکی استخوان قرار میدهد. همچنین سالمندان به علت عدم دریافت کالری کافی و مواد مغذی و عدم اهمیت به تغذیه در سالمندان، این گروه بیشتر در معرض خطر قرار میگیرند.

فعالیت فیزیکی

استخوانها برای ادامه  حیات خود و افزایش تشکیل استخوان نیاز به فشار ناشی از وزن و فعالیت عضلانی دارند. بیحرکتی ناشی از بیماری، فلج و یا ناتوانی سرعت تخریب استخوان را افزایش داده و باعث پوکی استخوان میشود.

چاقی هم به عنوان یکی از عوامل پوکی استخوان در سالمندان در نظر گرفته می شود. افرادی که اضافه وزن زیادی دارند و این رویه را تا سنین بالا ادامه می دهند نیز به این بیماری دچار خواهند شد. علت تاکید بر انجام فعالیت های ورزشی برای سالمندان نیز همین است.

سبک زندگی

مصرف کافئین، الکل و سیگار تخریب استخوان را افزایش میدهد و منجر به پوکی استخوان میگردد. همچنین قرار نگرفتن در معرض نور خورشید از عوامل افزایش دهنده ریسک پوکی استخوان است.

داروها

داروهای مسکن مثل ایبوپروفن، استامینوفن برجذب و متابولیسم کلسیم اثر میگذارند. از جمله این داروها  به افزایش پوکی استخوان کمک میکنند.یکی از دلایل وجود محدودیت در مصرف آنها نیز ریسک افزایش ابتلا به این بیماری است.

غربالگری مرتبط با پوکی استخوان در سالمندان

پوکی استخوان یک بیماری با پیش آگهی ضعیف می باشد. به همین منظور توصیه میشود تمامی زنان بالای 65 سال، زنان یائسه و مردان بالای 50 سال به صورت منظم غربالگریهای مرتبط با پوکی استخوان را انجام دهند. یکی از راه های غربالگری انجام تست سنجش تراکم استخوان (BMD)  است که به عنوان یکی از تستهای رایج برای تشخیص پوکی استخوان، استفاده میشود.

مراقبت از سالمندان مبتلا به پوکی استخوان

افزایش آگاهی

سالمندانی که دچار پوکی استخوان می شوند باید نسبت به بیماری خود به صورت دقیق آگاه شوند و بدانند که داشتن یک شکستگی، احتمال شکستگی های بعدی را بسیار افزایش میدهد. برای همین، خانواده یا کسی که وظیفه نگهداری از سالمند بر عهده گرفته وظیفه دارد که در مورد مشکلات پوکی استخوان و روش درست مراقبت از آن اطلاعات کافی کسب کند و آسیب های احتمالی به سالمند را کاهش دهد.

تسکین درد

سالمندانی که به علت پوکی استخوان دچار شکستگی های ستون فقرات هستند، گاهی دردهای شدیدی در پشت خود احساس میکنند که این دردها با استراحت در بستر به صورت خوابیدن طاق باز یا به پهلو، امکان بهبود دارد. انتخاب تشک سفت و خم کردن زانو نیز تا حدودی باعث راحتی بیمار و شل شدن عضلات پشت میشود. پرستار سالمند در منزل می تواند به بیمار در اموری چون ماساژ گرفتن، آموزش حرکت صحیح در هنگام پایین آمدن از تخت و اجتناب از حرکات سریع، کمک کند.

تغذیه

اهمیت تغذیه در سالمندان مبتلا به پوکی استخوان بر هیچ کس پوشیده نیست. اگر از سالمندی مراقبت می کنید که متاسفانه به این بیماری دچار است، می توانید با مصرف خوراکی هایی چون میوه جات و سبزی ها، ویتامین C، مواد غذایی متشکل از ویتامین های B12، K، منیزیم و پتاسیم از تاثیرات این امر کاسته و به کنترل شرایط در آنها کمک کنید.

پیشگیری از آسیب های ناشی از پوکی استخوان در سالمندان

سالمندان باید برای تقویت عضلات، حفظ تعادل و جلوگیری از پیشرفت سریع پوکی استخوان یک برنامه ی منظم برای فعالیت بدنی و ورزش های متناسب با توانایی های فردیشان داشته باشند. پرستار سالمند در منزل در ارائه ی این برنامه، انجام منظم و درست آن میتواند سالمند را همراهی کند. پرستار، سالمند را به انجام فعالیت های ورزشی به صورت روزانه و ترجیحا در فضای باز، تشویق نماید. همچنین پرستار سالمند خطرات محیطی مثل (قالیچه های کوچک، سرامیک های سُر و حیوانات خانگی زیر دست و پا و…) را شناسایی کرده و در ایجاد یک محیط امن برای سالمند راهنمایی های لازم را به خانواده ی وی ارائه دهد.

کدام یک از فعالیت های ورزشی برای سالمندان مبتلا به پوکی استخوان مناسب است؟

در صورتی که ورزش در دوران جوانی سالمند جزو روتین روزانه وی بوده، احتمال تحت الشعاع قرار گرفتن سلامتی آنها در سالمندی بسیار کمتر است و تقریبا ورزش های سبک می توانند مانند گذشته در برنامه روزانه آنها باشد.

ولی اگر شرایط این گونه پیش نرفته باشد، فعالیت های ورزشی برای سالمندان مبتلا به پوکی استخوان کمی متفاوت خواهد بود. حرکات کششی یا قدرتی، البته به صورت سبک، از جمله مواردی است که به این دست از سالمندان پیشنهاد می شود. برای مثال پیاده روی، شنا یا حتی راه رفتن در آب می تواند در این موقعیت بسیار کمک کننده باشد.

ولی اگر به صورت دقیق تر این ورزش ها را مورد بررسی قرار دهیم:

• سالمند می تواند با ایستادن کنار صندلی، برای تمرین حفظ تعادل، به نوبت یکی از پاهای خود را از روی زمین برداشته و بالا بیاورد. گویی که میخواهند به توپ ضربه بزنند.
• اسکات سبک با کمک صندلی نیز می تواند انجام شود، ولی بهتر است حتما در حضور یک متخصص یا پرستار صورت بگیرد.
• اجرای تمرینات سبک ورزشی با استفاده از وزنه های یک کیلویی، دیگر موردی است که در تقویت عضله ها و استخوان ها کمک کننده خواهد بود. برای مثال، وزنه ها را در دست بگیرند و آرنج خود را به سمت سینه، به آرامی خم و راست کنند.
• با کمک کش ورزشی نیز حرکات بسیاری را می توانند انجام دهند. برای مثال دو سر کش را گرفته و دستان خود را به اندازه کمی بیشتر از سرشانه های خود باز کنند.

فعالیت های ورزشی متنوعی برای این دست از سالمندان وجود دارد که نه تنها در تقویت عضله، بلکه به مدیریت بحران های به وجود آمده در صورت ابتلا به پوکی استخوان کمک می کند. البته توجه داشته باشید هیچ کدام از این ورزش ها هیچ گاه بدون حضور مربی، کارشناس یا پرستار صورت نگیرد و پیش از اجرای آن، حتما با پزشک مروبطه مشورت شود. در غیر این صورت ممکن است تبعات خطرناکی گریبان گیر سالمند گردد.